Kryzys w związku

Jak relacje z przeszłości wpływają na naszą teraźniejszość?

4 marzec 2021
7 min czytania
Wielkie nadzieje, zakochanie, a później często złamane serce. Albo wiara, że tym razem będzie inaczej w miłości czy pracy, a rzeczywistość przynosi zawód i rozżalenie. Mowa o tym, jak poprzednie relacje, przyjaźnie czy związki, wpływają na kolejne. Dlaczego wpadamy w pułapki i kolejny raz „trafiamy” na niewłaściwą osobę albo złą pracę? To stwarza poczucie, że pewne sytuacje towarzyszą nam „od zawsze”. Czy aby na pewno? Problemy w relacjach z innymi ludźmi mogą ujawniać się poprzez wchodzenie
Jak relacje z przeszłości wpływają na naszą teraźniejszość?
Spis treści

Wielkie nadzieje, zakochanie, a później często złamane serce. Albo wiara, że tym razem będzie inaczej w miłości czy pracy, a rzeczywistość przynosi zawód i rozżalenie. Mowa o tym, jak poprzednie relacje, przyjaźnie czy związki, wpływają na kolejne. Dlaczego wpadamy w pułapki i kolejny raz „trafiamy” na niewłaściwą osobę albo złą pracę? To stwarza poczucie, że pewne sytuacje towarzyszą nam „od zawsze”. Czy aby na pewno?

Problemy w relacjach z innymi ludźmi mogą ujawniać się poprzez wchodzenie w związki, które szybko się kończą, są burzliwe albo trwaniu w relacjach, które ranią. Czasami przybiera to formę trudności w zaufaniu innym albo przenikliwego poczucia gorszości. Te przykłady sugerują posiadanie tak zwanych schematów. Każdy z nas je posiada. Problematyczne stają się wtedy, gdy szczególnie silnie i w dysfunkcjonalny sposób sterują dorosłym życiem. Czym w zasadzie są schematy, jak powstają, co je podtrzymuje i jak zmniejszyć ich siłę?

Czym są schematy?

Schematy można porównać do niezagojonych ran. Są głęboko zakorzenionymi przekonaniami na temat nas samych, na temat świata. Jest to wyjątkowo trwały i stabilny wzorzec myślenia i przeżywania. Schematy powstają najczęściej we wczesnym dzieciństwie, kiedy otoczenie było destrukcyjne. Przykładem takich sytuacji może być stosowanie przemocy wobec dziecka, emocjonalna niedostępność rodzica, nadmierne wymagania opiekuna, krytyka albo nadmiernie opiekuńcza postawa i nie stawianie granic dziecku. Przykładów jest wiele. 

Z czasem schemat staje się stałym wzorcem odtwarzanym przez całe życie. Schematy są trudne do zmiany, niejako same „walczą” o przetrwanie. Długo mogą być nieaktywne, aż do czasu, gdy jakieś wydarzenie je ożywi. To wzbudza najczęściej bardzo silne emocje-smutek, złość, lęk, rozpacz. Wskutek tego, że schematy „walczą” o przetrwanie, są wielokrotnie powtarzane. W konsekwencji, generują kolejne problemy w relacjach z innymi ludźmi.

Jak schematy wpływają na problemy interpersonalne?

Problemy interpersonalne stają się powracające. Przejawiają się w trudnościach z ułożeniem sobie kontaktów z rodziną, partnerem, współpracownikami, utrzymaniem stałego, satysfakcjonującego związku. Charakterystyczne dla problemów interpersonalnych jest to, że często są powielane i najczęściej mają ten sam wzorzec. 

Powodem tego, że problemy interpersonalne się utrzymują, są nieadaptacyjne strategie radzenia sobie z nimi. Są one różne, w zależności od tego, jak dana osoba nauczyła radzić sobie ze stresem i napięciem w relacjach z innymi na wcześniejszych etapach. 

Możemy sobie wyobrazić sytuację, w której żona słyszy od męża, że jest chłodna i zdystansowana. Jedną z nieadaptacyjnych strategii może być atakowanie osoby, która wypowiada takie słowa. Innym działaniem może być wycofanie. Wtedy osoba ignoruje to, co słyszy, często nie kontynuuje rozmowy albo zmienia temat. 

Jeszcze inną taktyką w tej samej sytuacji może być uczepianie się partnera. Dana osoba jest wówczas niemalże uzależniona od drugiej osoby w relacji, twierdzi, że nie będzie mogła żyć bez osoby, którą kocha. Jeszcze innym sposobem radzenia sobie ze stresem i napięciem w relacji może być obwinianie drugiej strony o rzeczy, które się usłyszało. 

Jak powstają schematy nieadaptacyjne?

Na kształtowanie się schematów mają wpływ różne czynniki. Jednym z nich jest temperament, czyli coś z czym się rodzimy, pewne wrodzone cechy. Część osób może być z natury wrażliwa, wstydliwa, zalękniona, a inni mogą być towarzyscy, odważni i mniej wrażliwi. 

Na zachowanie wpływ ma też środowisko. Troskliwe, wspierające środowisko może osobę wstydliwą uczynić towarzyską. Ważny wpływ na rozwój i kształtowanie się schematów ma przede wszystkim rodzina.

Uczymy się już na wczesnych etapach naszego życia. Na przykład dziecko, które potrzebowało poczucia bezpieczeństwa, mogło się dostosowywać do dominującego rodzica. Emocjonalny dystans rodzica mógł sprawiać, że z powodu lęku przed porzuceniem dziecko reagowało między innymi wycofaniem bądź byciem uległym, żeby nie sprawiać kłopotu.

Bez wątpienia te strategie były potrzebne, żeby dziecko mogło przetrwać, ponieważ było wtedy zupełnie zależne od dorosłego. W dorosłym życiu często lęk, który jest znany, niejako odtwarza się w innych sytuacjach aktywując te same, znane strategie radzenia sobie. Niestety “tu i teraz” strategie te niekoniecznie są jeszcze potrzebne i pomocne. 

Schematy  pomagają ludziom organizować życie i rozumieć otaczający świat. Na przykład schemat dotyczący tego, że nie można zaufać innym, w pierwszym momencie pozwala poczuć się bezpieczniej, daje poczucie niezależności, niestety w dalszej konsekwencji może prowadzić do zaburzeń depresyjnych, kiedy samotność staje się nie do wytrzymania. 

Co jest potrzebne do prawidłowego rozwoju?

Dzieciństwo nie musi być idealne, aby dziecko mogło się rozwijać prawidłowo. Jak to określił D.W. Winnicot jest odpowiednio, jeśli jest „wystarczająco dobre”. Każde dziecko ma określone potrzeby- bezpieczeństwa, więzi z innymi, autonomii, akceptacji, ekspresji i realnych ograniczeń. Jeśli te potrzeby są zaspokojone, rozwój dziecka przebiega prawidłowo. Jeśli następuje deprywacja tych potrzeb, pojawiają się również problemy. 

Obecnie wyróżnia się kilkanaście podstawowych dezadaptacyjnych schematów. Oto przykłady niektórych ze schematów:

  • porzucenie i brak stabilności więzi – polega na przekonaniu, że osoby, od których dana osoba potrzebuje wsparcia są niestałe i niezdolne, żeby go udzielić.
  • schemat dotyczący nadużycia i skrzywdzenia –  dotyczy przekonania, że ludzie będę ranić, nadużywać, np. poprzez zdradę, manipulowanie, krzywdę fizyczną. Często osoby posiadające ten schemat starają się ukryć „za murem” nieufności w stosunku do innych. 
  • podatność na zagrożenie i zranienie – towarzyszy mu silny strach przed mającą się wydarzyć katastrofą, np. chorobą, wypadkiem, kataklizmem. Prawdopodobnie rodzice osoby, która posiada taki schemat martwili się nadmiernie o jej bezpieczeństwo, byli nadopiekuńczy. 
  • deprywacja emocjonalna – dotyczy silnego przekonania, że potrzeba, by być kochanym nigdy nie zostanie zaspokojona oraz poczucie, że nikt nie troszczy się wystarczająco i nie rozumie. Często osoby posiadające ten schemat wchodzą w relację z „zimnymi” emocjonalnie osobami bądź same w taki sposób funkcjonują w relacjach. 
  • niepełnowartościowość i wstyd – towarzyszą mu przekonania o byciu gorszym, niechcianym, złym. Osoby posiadające schemat niepełnowartościowości mogą być wrażliwe na krytykę, obwiniać się za swoje wady. Trudno im uwierzyć, że inny mogą ich cenić. 
  • podporządkowanie – tkwiąc w tym schemacie ludzie podporządkowują własne potrzeby, tłumią wyrażanie emocji (zwłaszcza złości), aby uniknąć zezłoszczenia się na nich ze strony innych czy porzucenia. Często schemat jest wynikiem braku bezwarunkowej akceptacji- dziecko musiało rezygnować z ważnej części siebie, żeby otrzymać akceptację czy miłość. 
  • bezwzględne standardy osobiste i hiperkrytycyzm – schemat przejawia się w stawianiu sobie i innym bardzo wysokich standardów, zazwyczaj po, żeby uniknąć krytyki. Osoby posiadająca ten schemat odczuwają ciągłą presje i trudno im zwolnić tempo życia. Są perfekcyjne w tym co robią, posiadają nierealistyczne standardy etyczne czy moralne.
  • uprzywilejowanie – charakterystycznym jest poczucie wyższości, wyjątkowości, przekonanie o szczególnych prawach i przywilejach bez ponoszenia konsekwencji. Schemat często jest następstwem braku stawiania granic i wymagania samokontroli od dziecka. 

3 style radzenia sobie ze schematami: unikanie, podporządkowanie i kontratak 

Schematy, kiedy zostaną aktywowane, wzbudzają silne emocje. Są tak silne, że ludzie starają się je stłumić i podejmują strategie radzenia sobie, które przynoszą krótką ulgę. Niestety w dalszej przyszłości zwiększają ból i krzywdzą daną osobę oraz ludzi wokół. 

Strategie radzenia sobie ze schematami można podzielić na trzy kategorie:

  • atak/nadmierna kompensacja
  • podporządkowanie
  • unikanie. 

Nadmierna kompensacja i atak

Pierwszy z nich polega na tym, że w odpowiedzi na trudne wydarzenie dana osoba reaguje agresją. Może ona przejawiać się np. poprzez obwinianie innych, krytykowanie, przejmowanie kontroli nad innymi w celu spełnienia swoich planów. Przejawem agresji mogą być również działania dążące do zaspokojenia własnych potrzeb bez informowania o tym innych, poprzez manipulację, uwodzenie, zatajanie prawdy przed innymi. Agresja może być również wyrażana w bierny sposób poprzez buntowanie się, narzekanie. Nadmierna kompensacja z kolei to różne działania, które mają na celu zrobienie wrażenia na innych poprzez np. wysoki status.

Podporządkowanie

Kolejną strategią radzenia sobie jest podporządkowanie czyli przyjmowanie biernej i uległej postawy. Osoby prezentujące ten styl radzenia sobie mogą nadmiernie polegać na innych, być od nich zależnymi. Starają się nie stwarzać konfliktów i zadowalać innych. 

Unikanie

Ostatnią strategią jest unikanie i polega ona na tym, żeby w pełni uniknąć sytuacji, która pobudziła schemat. Osoby stosujące tę strategię mogą izolować się społecznie, dystansować się od innych bądź wycofywać się poprzez fantazjowanie, zaprzeczanie. Z drugiej strony mogą poszukiwać stymulujących działań w odpowiedzi na aktywowany schemat, na przykład w postaci zakupów, seksu bądź poszukiwać samoukojenia w działaniach uzależniających takich jak alkohol, narkotyki.

Jak zmienić schematy i strategie działania?

Jednym z pierwszych kroków do zmiany jest zauważenie, jaki schemat determinuje życie. Zmiana nie jest możliwa bez zauważenia, co jest problemem. Kolejnym etapem jest doświadczenie i przeżycie swojego schematu. To może wydawać się niełatwe, ponieważ schemat wzbudza bardzo silne i trudne emocje.

Wszyscy mamy pewne mechanizmy, które pozwalają blokować ból i na pewnym etapie są one potrzebne- pomagają przeżyć  i przetrwać trudne chwile. Niestety poprzez długoterminowe blokowanie i unikanie nie da się poznać schematu, który dalej determinuje działanie i wpływa na relacje z innymi. Ta niezabliźniona, „nieprzeżyta” rana będzie ciągle krwawić dopóki się nią nie zajmie. 

Warto praktykować uważność i uczyć się rozwijać umiejętność obserwowania myśli, emocji bez próby unikania ich i bez ulegania pierwszemu impulsowi do sięgnięcia po stare strategie radzenia sobie. To może stać się ważnym punktem zwrotnym w kierunku do zmiany i poprawy relacji z ludźmi. 

Warto pamiętać też o tym, że zmiana dezadaptacyjnych schematów oraz nauka nowych, bardziej adaptacyjnych strategii radzenia sobie, wymaga czasu i często pomocy psychoterapeuty. Trudno zauważyć pewne strategie samemu, zwłaszcza kiedy były one utrwalane przez długi czas i są mocno zakorzenione. I to, co bardzo ważne- myśl „nie poddawaj się”! Schematy można zmienić, ale wymaga to czasu i pracy.

 

Bibliografia:

Relacje na huśtawce. Jak uwolnić się od negatywnych wzorców zachowań? A. Lev , M. McKay , M. Skeen , P.  Fanning.
Terapia schematów w praktyce Praca z trybami schematów. A. ArntzG. Jacob.
Program zmiany sposobu życia. J. E. Young, J. S. Klosko.

Wellbee - Redakcja Wellbee
Wellbee - Redakcja Wellbee
Redakcja Wellbee
Wellbee.pl to platforma psychoterapii i rozwoju osobistego. Znajdziesz tu wykwalifikowanych specjalistów zdrowia psychicznego oraz materiały psychoedukacyjne. Twoje zdrowie zaczyna się w głowie!

Potrzebujesz terapii lub konsultacji?

+48 22 307 32 24Czynne od poniedziałku do piątku 8-21
Weekendy od 10 do 14

Jesteś w kryzysie, a sytuacja, w której się znajdujesz, zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu?

112Zadzwoń pod numer alarmowy
116 111Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży
Wellbee Sp. z o.o.
ul. Chmielna 2/31
00-020 Warszawa
Znajdziesz nas na: