Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego w dowolnym momencie życia. Nie pojawia się ono z dnia na dzień niczym przeziębienie, natomiast jest to proces stopniowego wyczerpania emocjonalnego, fizycznego i psychicznego. Jakie są zatem objawy wypalenia zawodowego, co je powoduje i jakie działania można podjąć na jego poszczególnych etapach?
Czym jest wypalenie zawodowe?
Zgodnie z wytycznymi WHO, wypalenie zawodowe zostało sklasyfikowane w ICD-11 jako „syndrom” wynikający z “chronicznego stresu w miejscu pracy, którego nie udało się skutecznie opanować”.
Wypalenie zawodowe objawia się poprzez:
a) wyczerpanie i brak energii,
b) zwiększenie dystansu do pracy; negatywne odczucia lub cynizmu w stosunku do wykonywanej pracy,
c) zmniejszenie wydajności w wykonywanym zawodzie.
Jakie są etapy powstawania wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe nie wiąże się z nagłym, gwałtownym początkiem, natomiast jest to proces stopniowego wyczerpania emocjonalnego i fizycznego. Poznanie tego procesu może pomóc Ci przeciwdziałać na jego poszczególnych etapach. Badacze z Uniwersytetu Winona State wyróżnili 5 etapów powstawania wypalenia zawodowego:
Faza miesiąca miodowego
Podejmując nowe wyzwania zawodowe często towarzyszy nam poczucie dużej satysfakcji, energii, kreatywności, zapału do działania i zaangażowania w pracę. Dotyczy to zazwyczaj podejmowania nowej roli zawodowej lub początków przedsięwzięcia biznesowego. Na tym etapie może towarzyszyć Ci także naturalny stres związany z nowymi wyzwaniami, jakie Cię czekają.
Typowe objawy to:
- satysfakcja z pracy,
- chętne przyjmowanie odpowiedzialności za zadania,
- duży poziom energii i optymizmu,
- zaangażowanie w wykonywaną pracę,
- chęć osiągania celów,
- podejmowania nowych wyzwań,
- kreatywność i wysoki poziom produktywności.
Skoncentruj się na:
wypracowaniu pomocnych dla ciebie nawyków i sposobów radzenia sobie ze stresem, które zaprocentują na kolejnych etapach doświadczania trudnych sytuacji w pracy i życiu zawodowym. Jest to niezwykle ważne, gdyż może przyczynić się do zapobiegnięcia wystąpienia kolejnych etapów wypalenia zawodowego.
Początki stresu w pracy
Etap ten rozpoczyna się od świadomości, że niektóre dni w pracy okazują się być gorsze i trudniejsze niż inne. Wymagają od Ciebie dużego zaangażowania i podejmowania działań pod presją czasu. Starasz się jak możesz ale zauważasz, że Twój optymizm stopniowo słabnie, a także pojawiają się typowe psychiczne, emocjonalne i fizyczne objawy stresu.
Typowe objawy to:
- trudności z koncentracją, drażliwość, niepokój,
- niezadowolenie z pracy,
- obniżona jakość snu,
- zmniejszenie interakcji społecznych,
- niższy poziom produktywności,
- unikanie podejmowania decyzji,
- zmęczenie, zapominanie,
- stopniowe zaniedbywanie osobistych potrzeb,
- bóle głowy, podwyższone ciśnienie krwi.
Skoncentruj się na:
robieniu regularnych przerw w pracy i odpoczynku w dni wolne, a także zaangażuj się w inne obszary życia, które pomogą Ci w regulowaniu stresu (takie jak: przyjaciele, rodzina, hobby czy aktywność fizyczna).
Przewlekły stres
Trzeci etap wypalenia to doświadczanie długotrwałego, chronicznego stresu. Pojawia się wyraźna zmiana w poziomie jego natężenia. Możesz doświadczać bardziej intensywnych objawów niż w drugim etapie. Podczas przewlekłego stresu nasilenie wypalenia zawodowego jest tuż na horyzoncie.
Typowe objawy to:
- uporczywe zmęczenie, wyczerpanie, bezsenność,
- zgrzytanie zębami – bruksizm,
- częste przeziębienia lub choroby,
- zmiana apetytu lub diety,
- prokrastynacja w pracy i w domu,
- stopniowe wycofywanie się z życia społecznego,
- uczucie gniewu, złości, apatia,
- cyniczna postawa w stosunku do wykonywanej pracy, zmniejszone pożądanie seksualne,
- zaprzeczanie problemom w pracy lub w domu,
- uczucie presji lub braku kontroli,
- zwiększone spożycie kofeiny, alkoholu lub substancji psychoaktywnych,
- niedotrzymywanie terminów, celów, niechęć do wykonywania obowiązków,
- chroniczne napięcie, uczucie zagrożenia, lęku lub paniki.
Skoncentruj się na:
na spędzaniu czasu z bliskimi osobami, gdyż ma to wpływ na obniżenie stresu, a także zaplanuj urlop. Jeśli po odpoczynku napięcie emocjonalne nadal jest wysokie, rozważ zaczerpnięcie pomocy u specjalisty zdrowia psychicznego.
Wypalenie zawodowe
Czwarty etap to doświadczanie kryzysu związanego z wypaleniem zawodowym. Kontynuowanie funkcjonowania, tak, jakby wszystko było w porządku staje się niemożliwe. Etap ten może nastąpić u poszczególnych osób w różnych momentach, gdyż każdy z nas ma własne granice tolerancji na stres i trudne sytuacje życiowe. Obecnie kluczowe znaczenie ma uzyskanie pomocy i wsparcia, zarówno społecznego, jak i profesjonalnego.
Typowe objawy to:
- uczucie pustki,
- pesymistyczne spojrzenie na pracę i życie,
- nasilenie objawów fizycznych,
- zwątpienie w siebie i swoje możliwości,
- obsesyjne myśli na punkcie pracy,
- izolacja społeczna, zmiany w zachowaniu,
- przewlekłe bóle głowy, przewlekłe problemy z żołądkiem lub jelitami,
- całkowite zaniedbanie osobistych potrzeb,
- chęć odejścia z pracy,
- uczucie bezsilności i bezradności,
- braku nadziei na zmiany w życiu zawodowym,
- myśli rezygnacyjne.
Skoncentruj się na:
SOBIE. Weź dłuższy urlop, podczas którego będziesz w stanie ponownie ocenić, w którym kierunku podąża Twoja kariera zawodowa. Nieocenione może okazać się sięgnięcie po wsparcie bliskich osób. Niezwykle istotne jest równiez skorzystanie z pomocy specjalisty zdrowia psychicznego.
Wypalenie nawykowe
Ostatni etap pojawia się wtedy, gdy wypalenie stało się nawykowe i jego objawy są tak głęboko zakorzenione w Twoim życiu, że prawdopodobnie doświadczasz już poważnego, ciągłego problemu psychicznego, fizycznego lub emocjonalnego, w przeciwieństwie do sporadycznie doświadczanego wcześniej stresu i symptomów wypalenia.
Typowe objawy to:
- chroniczne wyczerpanie psychiczne i zmęczenie fizyczne, długotrwały smutek,
- depresja,
- syndrom wypalenia zawodowego.
Skoncentruj się na:
koniecznym zgłoszeniu się po pomoc do specjalisty zdrowia psychicznego (lekarza psychiatry lub/i psychoterapeuty).
Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe często wynika ze środowiska pracy. Każdy, kto czuje się przepracowany i niedoceniany, jest narażony na jego wystąpienie. Szczególnie może dotknąć ono osoby pracujące w zawodach pomocowych takich jak lekarze, pielęgniarki, nauczyciele, pracownicy socjalni czy psychologowie.
Nie jest to jednak regułą i bez względu na to, jaki rodzaj pracy wykonujesz, czy jesteś pracownikiem biurowym, który nie miał od lat wakacji, czy mamą zajmującą się dziećmi, pracami domowymi i opieką nad rodzicem w podeszłym wieku, istnieje możliwość doświadczania przez Ciebie wyczerpania i braku energii.
Wypalenie zawodowe nie jest spowodowane wyłącznie stresującą pracą czy zbyt dużą liczbą obowiązków. Istnieją także inne czynniki wpływające na jego wystąpienie, takie jak styl życia i cechy osobowości. To, co robisz w czasie wolnym od pracy oraz to, jak patrzysz na świat, może także odgrywać dużą rolę w zwiększaniu na co dzień poziomu stresu zawodowego.
Przyczyny wypalenia zawodowego związane z pracą:
● Poczucie, że masz niewielką lub żadną kontrolę nad swoją pracą.
● Brak odpowiedniego wynagrodzenia lub uznania za dobrze wykonaną pracę.
● Niejasne lub zbyt wygórowane oczekiwania dotyczące pracy.
● Wykonywanie pracy, która jest monotonna lub niedająca nowych wyzwań.
● Praca w chaotycznym lub wywołującym presję środowisku.
Wpływ stylu życia na potencjalne wypalenie zawodowe:
● Zbyt duża ilość pracy i brak czasu na spotkania towarzyskie lub relaks.
● Nieposiadanie bliskich, wspierających relacji.
● Przyjmowanie na siebie zbyt wielu obowiązków bez wystarczającej pomocy innych.
● Brak asertywności – umiejętności mówienia “nie”.
● Nieodpowiednia higiena snu – za mało snu.
Cechy osobowości sprzyjające wypaleniu zawodowemu:
● Cechy perfekcjonisty – poczucie, że nic nie jest wystarczająco dobre.
● Pesymistyczne spojrzenie na siebie i świat.
● Potrzeba kontroli oraz niechęć do delegowania zadań innym.
● Osobowość typu A – czyli taka, którą charakteryzuje wysoki poziom stresu, równie wysoki poziom ambicji oraz tendencja do rywalizowania z innymi i traktowania ich we wrogi sposób.
Bez względu na to, na którym z etapów wypalenia zawodowego obecnie się znajdujesz, a także jakie czynniki wpłynęły na jego powstanie,pamiętaj, że istnieją różne formy pomocy i nie musisz zostawać z tymi trudnościami samemu.