Zaburzenia odżywiania charakteryzują się różnorodnymi trudnościami w sferze psychicznej fizycznej i społecznej, a ich wspólną cechą jest zaburzony stosunek do jedzenia i własnego ciała. Koncentrowanie uwagi na odżywianiu, monitorowanie wagi i kaloryczności restrykcyjnych diet, ćwiczeń fizycznych czy środków przeczyszczających to tylko niektóre z objawów zaburzeń odżywiania, pod którymi kryją się problemy emocjonalne, poznawcze, rodzinne i rozwojowe.
Tekst powstał we współpracy z platformą Szczera Sfera – projektem psychoedukacyjnym poruszającym temat zaburzeń odżywiania oraz skomplikowanych relacji człowieka z jedzeniem. Twórczyniami tej inicjatywy są Izabela Piotrowiak i Marta Knaś, duet projektowo-dziennikarski, których misją jest pomaganie osobom chorującym oraz ich bliskim.
Szczera Sfera to naukowa wiedza, indywidualne historie oraz odpowiedzi na najważniejsze pytania związane z problematyką zaburzeń odżywiania w jednym miejscu. To także przestrzeń wiarygodnych informacji oraz otwartego dialogu, który ma prowadzić ku głębszemu zrozumieniu przeżyć fizycznych i psychicznych osób zmagających się z zaburzeniami odżywiania.
Szczera Sfera powstała w wyniku wymiany myśli, wszystkie zebrane na platformie treści to efekt rozmów z terapeutkami, psychodietetykami, profesorkami oraz osobami, które doświadczyły zaburzeń odżywiania. Gorąco zachęcamy do odwiedzenia strony szczerasfera.pl oraz obserwowania psychoedukacyjnej działalności dziewczyn na Instagramie @szczerasfera.
Wokół tematyki problemów z odżywianiem powstało wiele stereotypów, a osoby chorujące poddawane są często błędnej i krzywdzącej ocenie. Jeżeli temat zaburzeń odżywiania jest dla Ciebie nowy, ten tekst pomoże Ci zrozumieć, że są to problemy natury psychicznej, w których jedzenie jest jedynie symptomem. Warto jednak spojrzeć na to zagadnienie z szerszej perspektywy.
Zaburzenia odżywiania nie są modą
Zaburzenia odżywiania nie są chwilowym „kaprysem” czy chęcią wyróżnienia się. Są natomiast zespołem zaburzeń psychicznych i somatycznych, które mogą zakończyć się wyniszczeniem zdrowia, a czasami nawet śmiercią. W obecnych czasach, w których dominuje kult szczupłego ciała, a uroda i piękno stały się wyznacznikiem wartości człowieka, ryzyko zachorowania na zaburzenia odżywiania jest w pewnych grupach społecznych bardzo wysokie.
Narażone na problem są nie tylko osoby pracujące w branży modowej, aktorskiej, medialnej, czy uprawiające niektóre dyscypliny sportowe. Popularność mediów społecznościowych sprawiła, że zaburzenia odżywiania często dotykają też nastolatków, którzy wchodzą w okres dojrzewania i znajdują się w ważnym momencie rozwojowym – pomiędzy byciem dzieckiem a stawaniem się dorosłym, pomiędzy kształtowaniem własnej autonomii a utrzymywaniem więzi z rodziną.
Zaburzenia odżywiania, a brak apetytu w depresji, to nie to samo
Warto pamiętać, że zaburzeniom odżywiania często towarzyszy stan obniżonego nastroju, który może doprowadzić do depresji. Równocześnie osoby chorujące na depresję często doświadczają braku apetytu lub jego zwiększenia oraz utraty lub wzrostu masy ciała. Jak zatem odróżnić czy zmiana masy ciała i problemy z odżywianiem się wynikają z zaburzeń odżywiania, czy z depresji?
Depresja charakteryzuje się:
- obniżeniem nastroju
- ubytkiem energii
- zmniejszeniem aktywności
- smutkiem
- płaczliwością
- niepokojem
- irytacją
- problemami ze snem
- brakiem motywacji do działania
- utratą zainteresowań
- poczuciem braku sensu życia.
Człowiek chorujący na depresję nie ma często siły ani ochoty, aby pamiętać o regularnym odżywianiu, ma trudności z wykonywaniem codziennych obowiązków, zaniedbuje różne obszary swojego życia, gdyż odczuwa zmęczenie nawet po małym wysiłku, niewiele rzeczy sprawia mu przyjemność.
To, co może pomóc w zrozumieniu czy źródłem problemów z apetytem i utratą
lub przyrostem wagi są zaburzenia odżywiania, czy depresja, to odpowiedź na pytanie, na czym skoncentrowana jest uwaga osoby cierpiącej. Jeśli jedzenie i masa ciała są w centrum uwagi, a stany emocjonalne są niejako wtórne, możemy przypuszczać, że mamy do czynienia z zaburzeniami odżywiania.
Jeżeli natomiast w centrum doświadczeń jest obniżony nastrój, wycofanie, brak zainteresowania rutynowymi czynnościami, a utrata/wzrost apetytu i masy ciała są raczej skutkiem tych stanów niż ich przyczyną, możemy wnioskować o depresji. Jest to oczywiście bardzo duże uproszczenie, dlatego zachęcam do konsultacji ze specjalistami.
Stres, a problemy z jedzeniem
Jedzenie jest jednym ze sposobów radzenia sobie ze stresem. Wiele osób w trudnych życiowo sytuacjach traci apetyt, czuje, że nie jest w stanie nic przełknąć, inni wręcz przeciwnie – potrzebują jeść więcej i częściej, aby poczuć się lepiej.
To, co jest istotne, to aby być uważnym na to, jakie narzędzia stosuję, aby odczuć ulgę i czy są to głównie sposoby związane z nawykami żywieniowymi? Czy oprócz sięgania po czekoladę lub lody albo ograniczanie jedzenia potrafię inaczej regulować swoje wewnętrzne stany emocjonalne np. czy korzystam z sieci wsparcia (rodziny, przyjaciół), czy potrafię prosić o pomoc, czy wiem jak w zdrowy sposób zrelaksować się i uspokoić?
Kiedy należy sięgnąć po pomoc?
Mimo iż nie każda osoba, która ma problemy z jedzeniem, choruje na zaburzenia
odżywiania, zawsze warto sięgać po pomoc profesjonalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym. Niektóre objawy, mogą świadczyć o tym, że osoba koncentrująca uwagę na odżywianiu się i kontrolowaniu masy ciała powinna skonsultować się z lekarzem psychiatrą lub psychoterapeutą. Na jakie objawy powinniście zatem zwrócić szczególną uwagę?
- obsesyjnie myślisz o kaloryczności posiłków, stosujesz restrykcyjne diety, poświęcasz dużo czasu na myślenie o jedzeniu i planowanie tego, co zjesz w ciągu dnia (np. sałata, pomidor, kawałek jabłka) lub czego nie zjesz (np. pieczywo, masło, mleko, słodycze),
- czujesz niezadowolenie z tego, jak wygląda Twoje ciało i panicznie obawiasz się, że zwiększając ilość przyjmowanego pożywienia spowodujesz przyrost wagi,
- czujesz obrzydzenie do swojego ciała lub niektórych jego obszarów (np. brzucha, ud, biustu),
- ukrywasz przed bliskimi, ile naprawdę jesz, unikasz jedzenia w miejscach publicznych, jesz po kryjomu lub wyrzucasz jedzenie, którym ktoś Cię częstuje, odmawiasz jedzenia poza ściśle określonymi porami,
- Twoja masa ciała jest poniżej 18,5 BMI (Body Mass Index/ Indeks Masy Ciała) w stosunkowo krótkim czasie Twoja waga znacząco się zmieniła (obniżyła lub wzrosła)
- pomimo komunikatów od innych osób o zmianach w Twoim wyglądzie (np. o zauważalnym wychudzeniu) uważasz, że jesteś zbyt gruba,
- straciłaś/-eś zainteresowanie sprawami dotąd ważnymi i skupiasz się głównie na odżywianiu,
- uważasz, że o Twojej wartości jako człowieka świadczy to, ile ważysz i masz przekonanie, że inne osoby oceniają Cię przez pryzmat tego, jak wyglądasz,
- regulujesz stres i swoje stany emocjonalne (np. napięcie, smutek, lęk) poprzez jedzenie (ograniczając lub spożywając nadmierne ilości pożywienia), po czym zauważasz, że wpędza Cię to w poczucie winy, wstyd czy obrzydzenie do siebie,
- prowokujesz wymioty, stosujesz środki przeczyszczające, masz problemy gastryczne,
- ćwiczysz bardzo dużo, często aż do utraty tchu, doprowadzasz się tym samym do ogromnego zmęczenia.
Jeśli czujesz, że temat jedzenia, kontroli masy ciała, lęku przed zmianami w jego wyglądzie dotyczy Ciebie, rozważ konsultację z profesjonalistą zajmującym się zdrowiem psychicznym.
Pamiętaj, że sięganie po pomoc, troszczenie się o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne jest czymś, co możesz sobie podarować i co może Cię uchronić przed poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi w przyszłości.
Współautorka artykułu + nadzór merytoryczny nad treścią:
Sandra Pasek – psychoterapeutka i psycholog, ukończyła 4-letnie szkolenie psychoterapeutyczne w podejściu integracyjnym w Ośrodku Pomocy i Edukacji Psychologicznej INTRA w Warszawie. Pracuje w nurcie humanistycznym, korzystając również z narzędzi psychoterapii poznawczo-behawioralnej, psychodynamicznej oraz Terapii Schematów. Pracuje z osobami dorosłymi, prowadząc terapię indywidualną i grupową.
