Do prawidłowego rozwoju każde dziecko potrzebuje bezwarunkowej akceptacji, miłości, tolerancji, uważności, wyrozumiałości i bezpieczeństwa. Bez tego nie sposób, aby wyrosło na samodzielnego, zaradnego człowieka, świadomego swoich zalet i wartości. Niestety nie każdy ma zapewnione takie warunki dorastania. W takiej sytuacji mówi się o syndromie DDD, czyli Dorosłego Dziecka z rodziny Dysfunkcyjnej. Wbrew powszechnym wyobrażeniom, termin ten obejmuje więcej niż problemy alkoholowe lub przemoc fizyczną. Z tego artykułu dowiesz się wszystkiego na ten temat.

DDD – co to znaczy? Cechy rodziny dysfunkcyjnej

Zgodnie ze słownikową definicją, dysfunkcja to nieprzystosowanie czegoś do pełnienia swojej funkcji. W przypadku rodziny jest to m.in. prawidłowa socjalizacja dzieci, czyli przygotowanie ich do samodzielnego pełnienia różnych ról w społeczeństwie. Jej brak powoduje szereg problemów w ich dorosłym życiu i nieumiejętność dostosowania się do pewnych sytuacji.

Więź pomiędzy dzieckiem a rodzicem opiera się na wielu mechanizmach i spełnianiu zróżnicowanych potrzeb. To zapewnienie bezpieczeństwa i warunków niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Opiekunowie mają też za zadanie wprowadzić młodego człowieka w świat dorosłości, przekazując mu szereg norm i zasad obowiązujących między ludźmi. To, w jaki sposób funkcjonuje rodzina, ma ogromny wpływ na to, jak dziecko będzie sobie radzić w swojej dorosłości.

Dysfunkcyjność rodziny polega przede wszystkim na braku poczucia bezpieczeństwa, zaburzonej komunikacji i negatywnych emocjach towarzyszących członkom na co dzień. Ten zaburzony porządek i brak bliskości sprawiają, że dzieci z dysfunkcyjnych rodzin zaczynają przybierać różne role i postawy mające uchronić je przed trudnymi emocjami i niskim poczuciem własnej wartości. Na takich dzieciach często wymuszana jest potrzeba bycia bardziej dojrzałym, niż wymaga tego od nich ich wiek.

Do typowych cech i zachowań domów dysfunkcyjnych należą:

• obecność sztywnych zasad w systemie rodzinnym,
• podporządkowywanie się problemom rodziców (może to być alkoholizm, ale też inne uzależnienia, kłótnie, przemoc itp.),
• odgrywanie narzuconych ról,
• ograniczenie lub brak komunikacji między członkami rodziny,
• zaprzeczanie widzialnym problemom,
• rodzinne zakazy i tajemnice,
• przestrzeganie zasad ograniczonego zaufania względem innych ludzi,
• tłumienie emocji i potrzeb rozmowy o problemach,
• trudności w wytyczaniu granic lub ich nieprzestrzeganie,
• izolacja społeczna, brak przyjaciół i ograniczone relacje z innymi,
• brak uczucia intymności i bliskich więzi emocjonalnych,
• zmaganie się z ciągłym uczuciem wstydu i zakłopotania,
• zaburzona empatia i wzajemny szacunek,
• trudności w zaspokajaniu i rozpoznawaniu własnych potrzeb,
• nierealistyczne oczekiwania wobec dzieci,
• trudności w opuszczeniu rodziny i zapoczątkowaniu zmiany mimo uczucia doznawanej krzywdy, spowodowane patologiczną więzią,
• ukrywanie kłamstw,
• miłość „warunkowa”.

W systemach dysfunkcyjnych często doświadcza się fizycznej lub psychicznej przemocy. Może ona wynikać z uzależnienia rodzica, jego choroby psychicznej lub tendencji do zachowań agresywnych.

Czym jest syndrom DDD (Dorosłego Dziecka z rodziny Dysfunkcyjnej)?

Syndrom Dorosłego Dziecka z rodziny Dysfunkcyjnej dotyczy osób z emocjonalnymi i fizycznymi deficytami. Wychowywanie się w niedojrzałym systemie rodzinnym i przykre doświadczenia z przeszłości skutkują poważnymi obciążeniami psychicznymi.

Taka atmosfera powoduje niekorzystne postrzeganie siebie i swojego otoczenia, zwykle niezgodne z rzeczywistością. Brak komunikacji i sztywny, zamknięty system rodzinny skutkuje nieustannym cierpieniem i kształtowaniem w sobie niezdrowych mechanizmów obronnych.

Syndrom DDD dotyczy różnych rodzajów problemów, do których zaliczane są m.in.:

• rodziny z problemem alkoholowym u jednego lub obojga rodziców (jest to osobny, obszerny temat syndromu DDA – Dorosłych Dzieci Alkoholików)
• uzależnienia od innych substancji psychoaktywnych lub czynności u opiekunów,
• tendencja do przemocy fizycznej i agresywnego rozwiązywania konfliktów,
• pracoholizm rodziców,
• przemoc psychiczna, chłód i dystans emocjonalny oraz ciągła krytyka i poniżanie dziecka,
• wykorzystywanie seksualne przez członka rodziny,
• bycie świadkiem przemocy domowej,
• zaniedbywanie potrzeb dziecka i brak opieki fizycznej,
• brak bliskości i dojrzałości emocjonalnej,
• wymuszenie szybszej dojrzałości, np. poprzez wciąganie dziecka w konflikty, stawianie go w roli powiernika, obwinianie lub nadużywanie emocjonalne,
• nadmierne oczekiwania wobec dziecka i wymuszanie na nim sprostania tym wygórowanym standardom,
• ciągła, przesadna kontrola,
• choroba psychiczna rodzica lub opiekuna,
• separacja lub rozwód rodziców, rozpad więzi rodzinnych bądź śmierć bliskiej osoby,
• inne obciążające emocjonalnie i fizycznie problemy rodziców, np. bezrobocie, emigracja, samotne rodzicielstwo, czy przebywanie rodzica w więzieniu.

Nie w każdym przypadku powyższe czynniki powodują wypracowanie się syndromu DDD, lecz stanowią one dużo ryzyko zaburzenia rozwoju dzieci.

Jakie role przyjmują DDD (dzieci z dysfunkcyjnych rodzin)?

Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych przejawiają tendencję do odgrywania pewnych wzorców. Role, które podświadomie przybierają, związane są z zamkniętego charakteru ich rodzin. Mają na celu chronić „tajemnicę” funkcjonowania takiej rodziny i jednocześnie są sposobem na radzenie sobie z życiem w ciągłym obciążeniu psychicznym. Ten schemat zachowania jest bardzo trudny do przerwania. Przekłada się na nieprawidłowy rozwój dziecka i problemy w dorosłym życiu – związane z własną osobowością, budowaniem relacji, a nawet życiem zawodowym.

Kim są dorosłe dzieci wychowane w rodzinie dysfunkcyjnej? Toksyczne role, które mogą przybierać, jako próby utrzymania równowagi psychicznej to:

• Bohater rodzinny (pomocne dziecko) – jest to najczęściej najstarsze spośród rodzeństwa. Przejmuje na siebie obowiązki rodziców oraz próbuje udowodnić, że wszystko jest w porządku. Poświęca całą swoją energię i uwagę na dowartościowywanie swoich opiekunów w nadziei na polepszenie sytuacji. Udaje silniejsze i bardziej zaradne niż jest w rzeczywistości.
• Kozioł ofiarny – przyjmuje rolę celu, na którym rodzice się wyżywają, widząc w nim źródło wszystkich swoich problemów i niepowodzeń. Takie osoby z DDD często sięgają po używki w młodym wieku, buntują się autorytetom, akcentują swoją odmienność i brak akceptacji oraz stają się wrogo nastawieni do innych. Przejawiają różne problemy wychowawcze, mają tendencję do wszczynania bójek i słabych wyników w nauce. W pewien sposób zachęca do wyładowywania na sobie emocji przez rodziców, pozornie zwalniając ich z odpowiedzialności za całą sytuację.
• Maskotka (błazen) – ten schemat charakteryzuje się obracaniem wszystkiego w żart. Takie osoby z DDD zazwyczaj nie potrafią poważnie porozmawiać i stale próbują rozweselić lub rozśmieszyć innych i siebie. Jest to sposób maskowania ciężkich emocji i łagodzenia konfliktów śmiechem. Odwracając uwagę od problemów stara się je zlikwidować lub przynajmniej o nich zapomnieć.
• Wspomagacz – takie dziecko staje się opiekunem dla swoich rodziców. Parentyfikacja w rodzinach dysfunkcyjnych wiąże się z (często nieświadomym) zachęcaniem do pogłębiania nałogów, ułatwiania pozostania w aktualnym stanie rzeczy przez lęk przed zmianami lub reakcją rodziców. Jest to też próbą zlikwidowania istniejących problemów.
• Niewidzialne dziecko – ucieka od rzeczywistości, izolując się we własnym świecie fantazji (książek, gier, filmów lub muzyki). Te osoby z syndromem DDD często mają bardzo dobre wyniki w szkole, imponujące osiągnięcia w nauce, niewielu przyjaciół, preferują spędzać czas samodzielnie. Dają sobie w ten sposób przestrzeń na poczucie namiastki bezpieczeństwa i szczęścia.
• Powiernik – dziecko, któremu rodzic zwierza się ze swoich problemów. Obarcza je szczegółowymi informacjami o życiu rodzinnym. W efekcie jest ono zmuszone do zepchnięcia własnych zmagań i uczuć na dalszy plan. Takie dziecko zazwyczaj bardziej skupia się na problemach rodzica i próbuje zapewnić mu wsparcie lub po prostu powstrzymuje się przed zwierzaniem się ze swoich trudności, które w efekcie coraz bardziej się nagromadzają i utrudniają funkcjonowanie.

Przybierana rola zależy od wewnętrznych predyspozycji dziecka oraz postaw jego rodziców. Wspólną cechą dla wszystkich powyższych typów jest zagubienie poczucia swojej roli w życiu i własnej tożsamości. Są to reakcje nieświadome i przekładające się na funkcjonowanie w całym późniejszym życiu dorosłym.

Objawy syndromu DDD

Kim są DDD? Dorosłe dzieci z domów dysfunkcyjnych wykazują specyficzne objawy DDD, takie jak:

• zaburzenie lub całkowity brak umiejętności radzenia sobie z emocjami (np. złością, smutkiem, frustracją, niepowodzeniami i konfliktami),
• obniżone poczucie własnej wartości,
• brak zaufania do obcych,
• silniejsze odczuwanie trudnych emocji (lęku, pustki, strachu, smutku czy zwykłego rozdrażnienia),
• skłonność do zamartwiania się przyszłością,
• umniejszanie swojego potencjału,
• nadmierne skupienie i przekonanie o swojej samowystarczalności,
• trudność w proszeniu o pomoc,
• problemy w wyrażaniu prawdziwych emocji,
• ciągła autokrytyka,
• wycofanie w związkach i bliskich relacjach, w tym w sferze intymności i seksu,
• obawy przed odpowiedzialnością i popełnianiem błędów,
• oskarżanie siebie o niepowodzenia (własne lub innych),
• gorsze umiejętności rodzicielskie lub niechęć do założenia rodziny,
• lęk przed wchodzeniem w związki lub brak satysfakcji z bliskich relacji,
• postrzeganie świata w czarno-białych kolorach,
• brak umiejętności rozwiązywania konfliktów,
• niechęć do mówienia o sobie i własnych uczuciach.

Dysfunkcja w rodzinie często działa jako wielopokoleniowy system, z którego ciężko wyjść. Osoby z DDD mają tendencję do tworzenia związków z ludźmi z podobnymi problemami. W ten sposób koło się zamyka, a bez świadomości problemu i jego leczenia negatywne wzorce jeszcze bardziej się pogłębiają.

Osoby z syndromem DDD borykają się też z szeregiem objawów somatycznych. Należą do nich:

• bóle brzucha,
• uczucia nudności,
• duszności,
• kłucie w okolicy serca.

Codzienność osób DDD to lęk, strach, poczucie winy i osamotnienia oraz braku kontroli nad swoim życiem. Nawet jeśli spotykają je sukcesy i przyjemności, mają trudność w cieszeniu się nimi. Towarzyszy im poczucie stagnacji, niemoc i trudność w dokonywaniu większych życiowych wyborów. Nawet pozornie szczęśliwe związki takich ludzi okazują się bardzo obciążające psychicznie dla partnera, który odczuwa zgubne skutki nagromadzonych przez lata objawów syndromu DDD. W celu odzyskania satysfakcji i szczęścia z życia warto udać się po profesjonalną pomoc psychologiczną.

Jak leczyć syndrom DDD – terapia osób z syndromem DDD

Psychoterapia pełni bardzo ważną rolę na drodze do poprawienia jakości życia osoby z syndromem DDD. Niejednokrotnie okazuje się, że jest to jedyny sposób na zdrowe przepracowanie problemów, uświadomienie sobie powtarzanych przez siebie schematów oraz nazwania ukrywanych dotychczas emocji.

Nie istnieją żadne leki do stosowania na syndrom DDD. Czasem farmakoterapia jest używana podczas leczenia, lecz raczej w sytuacjach, gdy dochodzi do wykształcenia się schorzeń towarzyszących, np. depresji lub stanów lękowych. Choć pomaga ona w doraźnym radzeniu sobie z symptomami, nie zastąpi roli psychoterapii jako holistycznego dążenia do zdrowia i równowagi psychicznej.

Celem leczenia jest wypracowanie nowych, zdrowych nawyków, schematów postępowania i myślenia, które obejmują:

• mechanizmy radzenia sobie z trudnymi emocjami,
• identyfikację wewnętrznych trudności i konfliktów,
• poprawę relacji z samym sobą i bliskimi,
• wypracowanie asertywności, samoakceptacji oraz miłości i szacunku do siebie,
• budowanie poprawnych związków,
• sposoby na wyrażanie i rozładowywanie swoich emocji,
• kształtowanie wzajemnego zaufania i zrozumienia, szczególnie wśród osób z dziećmi.

Psychoterapeuta pomaga przepracować trudne emocje i sytuacje z dzieciństwa, aby nie miały one już wpływu na teraźniejszość ani mocy nad przyszłością. Jest to długa i trudna droga, która wymaga wiele pracy i zaangażowania od pacjenta. Nierzadko najtrudniejszym krokiem jest samo zauważenie istnienia problemu, ponieważ syndrom DDD potrafi być bardzo skutecznie, głęboko maskowany.

W Wellbee zrzeszamy samych najlepszych specjalistów doświadczonych w pracy z osobami dorastającymi w dysfunkcyjnym systemie rodzinnym. Jeśli ten problem dotyczy też Ciebie, pomogą Ci go przezwyciężyć. Gwarantujemy bezpieczne środowisko, w którym można się całkowicie otworzyć. Za pośrednictwem naszego portalu umówisz pierwszą wizytę już w ciągu 12 godzin, zarówno z terapeutami pracującymi online, jak i stacjonarnie w Twoim mieście.

Syndromu DDD doświadczają osoby z nieprawidłowo funkcjonujących rodzin. Nie musi to wcale oznaczać problemu z uzależnieniami lub przemocą. Czasem jest to zwykłe zaniedbywanie podstawowych potrzeb dzieci lub wywieranie na nich zbyt dużej presji. Jeżeli Ty lub ktoś z Twoich bliskich doświadczał w przeszłości takiego traktowania i wykazuje któreś z powyższych objawów, warto sięgnąć po pomoc specjalisty. Z odpowiednio ukierunkowaną pracą da się odzyskać radość z życia i pozostawić przykre doświadczenia za sobą.