Zaburzenia lękowe są jednymi z najczęściej występujących problemów psychicznych na świecie. Szacuje się, że w Polsce choruje na nie 20-25% osób, czyli blisko co czwarte z nas. Oznacza to ogromną grupę chorujących potrzebujących wsparcia w walce z codziennością.

Zaburzenia lękowe  — choć trywializowane przez wielu z nas (szczególnie tych, którzy nigdy z nimi styczności nie mieli) — są problemem, którego absolutnie nie należy lekceważyć. Nieleczone mogą prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, niekiedy całkowicie uniemożliwiających funkcjonowanie.

Zaburzenia lękowe — czyli co?

Należy pamiętać, że szeroka grupa zaburzeń lękowych obejmuje szereg problemów, w których na pierwszy plan wysuwają się objawy związane w jakiś sposób z odczuwanym napięciem, strachem i ogólną lękliwością. Znajdziemy więc tutaj zarówno fobie specyficzne, hipochondrię (lęk o zdrowie) czy zespół stresu pourazowego (ang. post traumatic stress disorder, w skrócie PTSD), jak i zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny), czy zaburzenie lękowe uogólnione.

Coraz częściej diagnozuje się również mieszane zaburzenia depresyjno-lękowe, w których oprócz objawów charakterystycznych dla depresji, występują różnego rodzaju problemy wywołujące lęk.

Jak leczymy zaburzenia lękowe?

Jesteśmy na szczęście na etapie, w którym mamy dostęp do wielu możliwości leczenia pojawiających się stanów chorobowych. W leczeniu zaburzeń lękowych bardzo dobre wyniki osiągają różne formy terapii poznawczo-behawioralnej (ang. cognitive-behavioural therapy, w skrócie CBT), która co do zasady jest stylem terapii krótkoterminowej, skupiającej swoje działania nie wokół doświadczeń wczesnodziecięcych, czy relacji występujących w systemie rodzinnym, ale na indywidualnych przeżyciach „tu i teraz”.

Jednym z wybitnych i znanych na całym świecie przedstawicieli terapii poznawczo-behawioralnej jest Stefan G. Hofmann, i to on właśnie jest autorem recenzowanej w niniejszym artykule publikacji. Hofmann pracował nad nią wraz z zespołem klinicystów i ekspertów w zaburzeniach nastroju i lękowych — mamy więc tutaj materiał przygotowany przez klinicystów z pierwszej linii frontu w przypadku najcięższych problemów stresowych i lękowych.

Polska wersja książki „Ponad lękiem” została ostatnio wydana przez Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, i chwała niebiosom za to, że w końcu mamy na naszym rodzimym rynku tak wartościową pozycję.

Lęk, który boli. Co to jest somatyzacja?

Instrukcja, jak odzyskać swoje życie

„Ponad lękiem” to coś więcej niż kolejny poradnik samopomocowy. To kompleksowy, zbudowany w oparciu o podstawy naukowe, napisany prostym i przystępnym językiem podręcznik, który powinien znaleźć się nie tylko na półkach terapeutów i osób zmagających się z problemem lęku, ale także ich bliskich oraz innych osób zainteresowanych, pragnących się po prostu w tym temacie od praktycznej strony doedukować.

To publikacja napisana przez terapeutę dla pacjentów. To coś, co pomoże przyczynić się do ich powrotu do zdrowia.

Praktyka przede wszystkim

Największą wartość publikacji Hofmana jest jej praktyczny charakter. Judith S. Beck już we wstępie wspomina, że sztuką nie jest przyswoić całą wiedzę teoretyczną na temat problemu, z jakim się zmagamy — sztuką jest przełożyć te teorie na grunt praktyczny. I to właśnie wyróżnia „Ponad lękiem” na tle innych książek samopomocowych.

Pomimo, że autor buduje treść w oparciu o filary poznawczo-behawioralnego modelu lęku, skupia się raczej na jego praktycznym przełożeniu na działania, które mogą zostać od razu wdrożone przez pacjenta. Jest to duże ułatwienie szczególnie w przypadku osób, które lęk obezwładnia do tego stopnia, że wpływa na ich umiejętności poznawcze — wtedy najprostsze komunikaty i bezpośrednie polecenia są dużo bardziej efektywne i przede wszystkim szybsze niż samodzielne dochodzenie do rozwiązania.

,,Znikodem i zagadka lęku” – recenzja książki Artura Gębki

Każdy  z nas jest ekspertem od swojego życia

Wielki ukłon należy się też autorowi za przedstawienie zindywidualizowanego podejścia do pacjentów cierpiących z powodu zaburzeń lękowych. Próżno szukać tu uniwersalnego panaceum na wszystkie problemy. Hofman umieszcza w książce informacje z podziałem na moduły dotyczące różnych aspektów lęku, bo nie każdy dotyczy przecież każdego. To dlatego książka ta jest tak wartościowa — doskonale widać tu terapeutyczne wyczucie autora. To taka sesja terapeutyczna, którą możemy sobie postawić na półce i otworzyć na stronie, która akurat w danej chwili może nam się przydać.

Autor doskonale identyfikuje problemy związane z większością publikacji samopomocowych i stara się unikać błędów powodujących, że lektura spotka się z rozczarowaniem ze strony czytelnika. Jako terapeuta doskonale wie, że nie można wrzucać wszystkich osób zmagających się z jakąś formą lęku do jednego worka, ponieważ nie dość, że konkretne zaburzenia różnią się między sobą, to przecież każdy przeżywa swoje trudne sytuacje na swój własny sposób. To pacjent, a nie terapeuta, najlepiej zna swoje trudności i problemy, i to pacjent będzie wiedział, co działa w jego przypadku najlepiej.

Trzej przyjaciele

Aby ułatwić czytelnikowi zagłębienie się w tematykę zaburzeń lękowych i jego poszczególnych aspektów Hofman przedstawia nam trójkę bohaterów: Julię, Edwarda i Zofię. Jesteśmy w ciągu całej książki zachęcani do identyfikowania się z ich problemami, lecz nie z nimi samymi — pomimo że każde z nas jest inne, nasze problemy jednak mogą być przecież podobne.

To kolejny przykład zindywidualizowanego podejścia autora do kwestii problemów lękowych oraz jednoczesnego skupienia się na ich sferze praktycznej — łatwiej wyobrazić sobie i zrozumieć konkretną sytuację, a w tym przypadku konkretną osobę mierzącą się z zaburzeniami lękowymi.

Jak wspierać dziecko w czasie rozwodu? “Przetrwać burzę” – recenzja książki

Ćwiczenia o solidnych podwalinach

Pomimo że „Ponad lękiem” jest podręcznikiem nastawionym na ćwiczenie umiejętności praktycznych, widać tu silne podstawy naukowe zaburzeń lękowych. Autor przyjął taktykę, w której najpierw tłumaczy działanie konkretnych mechanizmów, a następnie na tej bazie tworzy ćwiczenia pomagające zrozumieć je pacjentom w oparciu o ich własne przypadki. Takie świadome spojrzenie na swój problem ułatwia bowiem jego odbiór dużo bardziej niż pusta teoria odnosząca się do wszystkich ludzi zmagających się z konkretnymi zmartwieniami.

Każdy moduł składający się na omawianą publikację prezentuje inny aspekt lęku, dzięki czemu czytelnik może nie tylko poznać przyczyny swojego stanu, ale przede wszystkim poznać metody na efektywne radzenie sobie w codziennym życiu.

I tak Hofman krok po kroku zapoznaje nas z poznawczym, behawioralnym, somatycznym i behawioralnym komponentem lęku, przedstawia działanie modelu podatność-stres, tłumaczy, jak działają myśli automatyczne i metaprzekonania, a także z czym wiążą się takie zjawiska jak przecenianie prawdopodobieństwa czy katastrofizowanie.

Następnie autor prezentuje szereg technik radzenia sobie, takich jak progresywna relaksacja mięśni, mindfulness czy terapia ekspozycji. Brzmi to wszystko mocno skomplikowanie, w praktyce jednak  jest to przedstawione w sposób lekkostrawny nawet dla osób, które wcześniej nie słyszały o żadnym z wymienionych przeze mnie przed chwilą terminie.

Na czym polega psychoterapia poznawczo-behawioralna? Fakty i mity o CBT

Moduły — czyli lęk poszatkowany

Jeśli chodzi o samą zawartość poszczególnych części książki, jest to w moim odczuciu dobrze przemyślana kompozycja, zabierająca czytelnika powoli wgłąb zaburzeń lękowych. Hofmann niejednokrotnie zwraca uwagę na to, że warto zaczynać zmianę od tych małych, związanych z rzeczami czy sytuacjami, których boimy się umiarkowanie, a następnie, powoli przechodząc dalej, modyfikować zachowania w przypadku coraz trudniejszych aspektów naszego funkcjonowania.

W kolejnych modułach autor sukcesywnie rozwija takie kwestie jak:

• wyznaczenie celów i planu działania w oparciu o poznanie mechanizmów powstawania i działania zaburzeń lękowych,
• uważna relaksacja za pomocą technik progresywnej relaksacji mięśni i uważnego oddychania,
• reinterpretacja myśli przy pomocy metod identyfikacji myślowych pułapek i kwestionowania nieprzydatnych myśli wywołujących lęk,
• metaprzekonania, czyli kontrolowanie zamartwiania się zamartwianiem poprzez praktykę zdystansowanej świadomości i odraczanie zamartwiania się,
• mierzenie się z lękiem w oparciu o terapię ekspozycji wyobrażeniowej i behawioralnej,
• zmiana zachowań poprzez naukę tolerowania niepewności,
• ocena postępów i zapobieganie nawrotom.

Bez motywacji ani rusz

W terapii zaburzeń lękowych — ale też każdych innych problemów psychicznych — kluczowe jest utrzymanie motywacji do zmiany. Zdrowienie to przecież nie proces liniowy, ale raczej wyboista droga, pełna niekiedy wątpliwości i zniechęcenia. Hofman okazuje czytelnikowi zrozumienie, zachęca do doceniania każdego, nawet najmniejszego postępu, namawia do pielęgnowania dumy ze swoich osiągnięć, kibicuje do utrzymywania systematyczności. Stanowi to podstawę do trwania w działaniu, do stawiania kolejnych kroków ku lepszej, wolnej od lęku przyszłości.

Pomimo, że boimy się tego, czego nie znamy i czasem łatwiej nam tkwić w miejscu, nawet jeśli nie czujemy się w nim dobrze, powinniśmy podjąć wyzwanie zmiany. Pomimo, że często jest ona trudna, na końcu mamy przecież cel najważniejszy ze wszystkich — nasze zdrowie.

Jak budować życie warte przeżycia? O terapii dialektyczno-behawioralnej (DBT)

Powiedz lękowi: „stop”

„Lęk przypomina złego demona, który jest nam dobrze znany. Nie lubimy go, ale przynajmniej niczym nas nie zaskoczy”.

A gdyby tak zaskoczyć nasz lęk i powiedzieć mu: „Hej, szykuj się, bo od dzisiaj będzie cię coraz mniej!”? Lektura „Ponad lękiem” może być zdecydowanie dobrym krokiem w kierunku zmiany, której pragniemy. Zawsze jednak lepiej podwoić wysiłki i włączyć w swoje działania również skorzystanie z profesjonalnej pomocy. Zmiana własnego życia zawsze jest łatwiejsza w odpowiednim towarzystwie.

Share on facebook
Udostępnij
Share on twitter
Prześlij
Share on linkedin
Szeruj

Bibliografia

1. Hofman, S.G. (2021). Ponad lękiem. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
2. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. (1998). Kraków — Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”.
3. Wells, A. (2010). Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Praktyczny podręcznik i przewodnik po teorii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.