Żyjemy w świecie, w którym jesteśmy bombardowani przeróżnymi i często sprzecznymi przekazami na temat diety, wagi czy wyglądu. Otaczająca rzeczywistość promuje szczupłość, duże znaczenie przywiązuje do wyglądu zewnętrznego, figury. W dobie mediów społecznościowych trudno jest oprzeć się temu, by samemu nie zacząć przejmować się własną figurą. Czy to jednak wystarczy, aby rozwinęła się anoreksja lub inne zaburzenia odżywiania? 

Na początku przyjrzymy się temu, czym w zasadzie są zaburzenia odżywiania i jakie są ich pierwsze, niepokojące sygnały. W kolejnej części artykułu spróbujemy zmierzyć się z mitami i wyobrażeniami na temat anoreksji, które mogą wprowadzać chaos i prowadzić do licznych błędów w myśleniu i zachowaniu. Kolejnym krokiem będą informacje na temat czynników, które sprzyjają pojawieniu się anoreksji oraz tego, jakie przekonania odgrywają ważną rolę w utrzymywaniu się choroby. Na koniec opowiemy, dlaczego psychoterapia jest kluczowa w zmaganiu się z zaburzeniami odżywiania. 

Czym są zaburzenia odżywiania? 

Wśród zaburzeń odżywiania możemy wyróżnić m.in. takie zaburzenia, jak anoreksja, bulimia, zaburzenie z napadami objadania się czy zaburzenia odżywiania się inaczej nieokreślone. W tym artykule przedstawiona zostanie anoreksja zwana również jadłowstrętem psychicznym.

Czym jest anoreksja i jak ją rozpoznać?

Oczywiście nie każda dieta czy odchudzanie oznacza od razu ryzyko tej choroby. Są pewne wytyczne, które wskazują na to, kiedy można rozpoznać anoreksję. Powszechnie uznaje się, że jadłowstręt psychiczny to po prostu brak apetytu. Nie jest to jednak główny problem osób cierpiących na anoreksję, a jedynie wierzchołek góry, pod którym kryją się inne trudności.

Uważa się, że jadłowstręt psychiczny objawia się znacznym spadkiem masy ciała oraz brakiem jej przyrostu, co jest spowodowane odchudzaniem się. Im większa jest utrata masy ciała, tym większe są powikłania dla zdrowia i życia. Chorobie towarzyszy silna obawa przed przytyciem. Osoba chora może odmawiać przyjmowania posiłków, jeść głównie owoce czy chude jogurty, przesadnie unikać „tuczącego” jedzenia. Poza tym, może stosować różnego rodzaju przeczyszczanie się – poprzez wymioty, stosowanie środków przeczyszczających, może nadużywać leków tłumiących łaknienie oraz podejmować intensywny wysiłek fizyczny w celu schudnięcia. Osobie chorej na anoreksję bezustannie towarzyszy poczucie, że jest zbyt gruba, a od masy ciała uzależnia swoją samoocenę.

Co ważne, z anoreksją może współwystępować m.in. depresja, zaburzenia lękowe, uzależnienia, samouszkodzenia, próby samobójcze.

Anoreksja – co powinno zaniepokoić? 

• Ograniczenie ilości spożywanego jedzenia. 
• Utrata masy ciała.
• Oznaki wyniszczenia organizmu- sucha skóra, bladość, wypadanie włosów. 
• Nieregularne miesiączkowanie lub utrata miesiączkowania.
• Uczucie przepełnienia żołądka po posiłku. 
• Zmienność nastrojów. 
• Rezygnowanie z kontaktów społecznych.
• Niezadowolenie ze swojej wagi i wyglądu.
• Przyrządzanie posiłków dla całej rodziny. 

Anoreksja – najpopularniejsze mity 

Pomimo tego, że o zaburzeniach odżywiania mówi się coraz więcej i choruje na nie kilka procent populacji ogólnej, cały czas są obecne różne mity na temat tej choroby. 

• Mit: Zaburzenia odżywiania to głównie problemy z jedzeniem 

Problemy z jedzeniem to jedynie zewnętrzny przejaw różnych trudności natury osobowościowej, tego jak osoba chorująca czuje, myśli oraz radzi sobie z codziennymi trudnościami.  

• Mit: Na anoreksję chorują tylko kobiety

Anoreksja w większej części dotyka kobiet i dziewcząt, jednak mężczyźni również na nią chorują, a ich liczba stale się zwiększa. 

• Mit: Osoba, która spożywa słodycze czy mięso nie ma zaburzeń odżywiania

Ważniejsza jest nie jakość, a ilość, sposób przygotowywania, zachowania po jedzeniu. Osoba chora na anoreksję może zjeść np. 3 posiłki dziennie, jednak w tak małych ilościach, które doprowadzają do wyniszczenia organizmu.

• Mit: Na anoreksję można zachorować tylko w okresie dojrzewania

Grupą bardziej narażoną na zachorowanie są adolescenci, jednak choroba może dotknąć każdego, niezależnie od wieku, płci czy kultury. 

• Mit: Informacje przekazywane przez media na temat diet doprowadzają do choroby

Wpływ mediów może przyczynić się do rozwoju zaburzeń, ale u osób, które mają ku temu predyspozycje osobowościowe i emocjonalne. 

• Mit: Anoreksję można dziedziczyć

Nie stwierdzono naukowo, by zaburzenia odżywiania były dziedziczone. Zwraca się natomiast uwagę na to, że pewne cechy osobowościowe, jak emocjonalność i wrażliwość rodziców, sprzyjają pojawieniu się zaburzeń u ich dzieci. 

• Mit: Anoreksję można pokonać samemu

To, jak osoba chora sobie radzi, zależy od nasilenia objawów, motywacji do zmiany oraz czasu trwania choroby. Najczęściej postanowienia o zmianie kończą się niepowodzeniem, a problem bardziej się nasila. Dlatego właśnie pomoc psychoterapeuty i leczenie specjalistyczne są niezbędne. 

Anoreksja – czy tutaj chodzi tylko wagę?

Popkultura promująca szczupłość nie wystarczy, aby zachorować na anoreksję (choć może się do niej przyczynić, o czym napiszemy za chwilę). W przypadku anoreksji nie ma jednej przyczyny, która odpowiada za pojawienie się choroby. Najczęściej do jej powstania przyczyniają się różne czynniki- osobowościowe, rodzinne, środowiskowe. 

Wśród nich warto wspomnieć o czynnikach predysponujących, takich jak trudności w uzyskaniu przez dziecko autonomii, skłonność do perfekcjonizmu, brak akceptacji swojego wyglądu, trudności w nawiązywaniu kontaktów czy niewłaściwe relacje rodzinne. Czynnikiem wyzwalającym pojawienie się zaburzenia może być nowa sytuacja życiowa, taka jak rozwód rodziców, zmiana szkoły, wejście w okres dojrzewania bądź traumatyczne doświadczenie, np. nadużycie seksualne.

Choroba utrzymuje się, ponieważ czynniki podtrzymujące wzmacniają objawy. Osoba chora może mieć poczucie sukcesu w dążeniu do celu, jakim jest kontrolowanie wagi, albo otrzymywać więcej troski ze strony najbliższych ze względu na swoje zaburzenie. Choroba może istotnie utrzymywać równowagę rodzinną i tym samym zaburzenie jest podtrzymywane. 

Determinantami zaburzeń odżywiania jest również występowanie zaburzeń jedzenia w rodzinie, występowanie chorób afektywnych czy alkoholizmu.  

Anoreksja a media

Media także okazują się być nie bez znaczenia. Bywa, że osoby z zaburzeniami odżywiania bezkrytycznie przyjmują wykreowane przez media wzory i modele życia. Nic dziwnego, wszak popkultura dba o to, abyśmy myśleli, że szczupłość gwarantuje szczęście i sukces. Staje się to negatywnym i wyniszczającym wzorcem, który działa jak swego rodzaju nakaz, wymagający dostosowania się do nierealnych standardów nawet kosztem zdrowia czy życia.

Popkultura wysyła ambiwalentne komunikaty dotyczące kontroli masy ciała i wyglądu. Z jednej strony szczupła kobieta uchodzi za atrakcyjną, zdrową i dzięki temu osiąga sukcesy. Jednocześnie wyłania się informacja, że jedzenie to przyjemne zajęcie, które poza głodem zaspakaja i inne potrzeby. Pojawia się ambiwalencja pomiędzy „znakomitą” dietą a przyjemnymi restauracjami typu „fast-food”. Kult idealnego ciała staje się ważnym aspektem życia. Ciało służy do oglądania, nie do przeżywania i odczuwania. Jest ono poddawane ciągłemu ulepszaniu.

Jak relacja z ciałem przekłada się na emocje i myśli?

Osobie chorej na anoreksję czy inne zaburzenia odżywiania towarzyszy ciągłe niezadowolenie z tego jak wygląda. Przywiązuje zbyt duże znaczenie do figury i wagi. Podczas gdy większość ludzi ocenia siebie na podstawie osiągnięć w różnych dziedzinach życia, osoby chore uzależniają poczucie własnej wartości od tego, jak wygląda ich figura bądź waga oraz na ile umieją ją kontrolować.

Częstym jest towarzyszące poczucie bycia grubą/grubym, niezależnie od tego, jaka jest faktyczna waga. Bywa, że osoby chorujące poczucie bycia grubą/grubym utożsamiają z faktem bycia taką osobą. Może być to silniejsze w sytuacjach np. po zjedzeniu posiłku, kiedy pojawia się uczucie sytości, albo być związane z wrażeniem, że brzuch „wylewa” się z ubrań czy też ubrania są zbyt opięte. Są to normalne doznania związane z ciałem, z którymi każdy czasami się spotyka, ale osoba chora w negatywny sposób je interpretuje i doświadcza w związku z tym trudnych emocji.

Dodatkowo, osobom chorującym stale towarzyszą nieprawidłowe wzorce myślenia dotyczące wyglądu. Obawy przed przytyciem ujawniają się w myślach, np. „Jeśli przytyję kilogram, to zacznę ciągle tyć”, „Jeśli schudnę, znikną moje życiowe problemy”, „Na imprezie dwóch chłopaków poprosiło mnie do tańca, ale ten, który mi się podoba nie, to dlatego, że jestem zbyt gruba”. Przykłady powyższych myśli i przekonań wpływają na relację nie tylko z własnym ciałem, ale również na relacje z innymi ludźmi. Sposób myślenia przyczynia się do utrzymywania zaburzenia.

Anoreksja – czy psychoterapia jest niezbędna?

Wyobraź sobie, że kiedy spałeś_aś, ktoś nałożył Ci przeciwsłoneczne okulary, ale nic o tym nie wiesz. Następnego dnia, kiedy patrzysz przez okno, dzień wydaje się ponury i chłodny, a więc dochodzisz do wniosku, że będziesz musiał_a założyć ciepłe ubrania przed wyjściem z domu. Później idziesz do łazienki i widzisz w lustrze, że masz okulary. Zdejmujesz je i świat wygląda zupełnie inaczej. Uświadamiasz sobie, że niewłaściwie postrzegałeś_aś świat, więc rezygnujesz z ciepłych ubrań. Można powiedzieć, że psychoterapia i psychoterapeuta są w pewnym sensie lustrem, dzięki któremu można dostrzec inną perspektywę, której sami nie jesteśmy w stanie dostrzec. 

Niekiedy leczenie anoreksji wymaga hospitalizacji. W skutek długotrwałej głodówki następuje wyniszczenie organizmu i leczenie szpitalne ma przywrócić osobę chorą do stanu zdrowia, który nie będzie zagrażał życiu i umożliwi jej aktywność w psychoterapii.

Natomiast celem terapii jest nie tylko wyrobienie prawidłowych nawyków żywieniowych, ale przede wszystkim zmiana na poziomie emocji, przekonań i w konsekwencji – podejmowanych działań. Ważne są kwestie dotyczące nabywania umiejętności pozwalających na lepsze funkcjonowanie psychiczne i społeczne. Pacjent uczy się rozpoznawać własne emocje, potrzeby, adekwatnie je zaspakajać, konstruktywnie komunikować się z innymi ludźmi. Ważnym elementem jest również nauka radzenia sobie z różnymi problemami. Trudno to zrobić samemu, kiedy nie wiadomo, jak i od czego zacząć. Dlatego psychoterapia jest kluczowa w odkryciu, w jaki sposób szkodliwe myśli i przekonania wpływają na postrzeganie siebie oraz podtrzymują zaburzenie.

 

Bibliografia:
Fairburn, Ch. G. Terapia poznawczo- behawioralna i zaburzenia odżywiania, 2013. 
Mroczkowska, D. Postrzeganie i rozumienie zaburzeń jedzenia — fakty i mity. Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 2, 82–91. 
Mroczkowska, D., Ziółkowska, B., Cwojdzińska, A. Zaburzenia odżywiania. Poradnik dla rodziców i bliskich, 2007.
Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM- 5. Wrocław, 5, 2021.