Nie od dziś wiadomo, że ciało i umysł wzajemnie na siebie wpływają – każda z chorób, która nas dotyka, ma zatem zarówno swój psychologiczny, jak i fizyczny wymiar. Zaburzenia psychiczne łączą skomplikowane zależności z innymi problemami zdrowotnymi – mogą być czynnikiem ryzyka lub wczesnym objawem innych chorób, ale zależność ta jest dwustronna i czasem to choroby somatyczne przebiegają wraz z wtórnymi objawami natury psychicznej.

Organizm człowieka jest niezwykle skomplikowaną i splątaną maszynerią – zarówno choroby ciała, jak i zaburzenia psychiczne to wypadkowa wielu czynników, nie tylko biologicznych, ale również psychospołecznych. Każdy z tych czynników może wywołać reakcję, której wynik finalnie zaobserwujemy jako niepokojący nas objaw.

Czarna strona postępu

Nowoczesność zapewniła nam szybszy rozwój medycyny, zwiększyła oczekiwaną długość życia i znacznie ułatwiła dostęp do nowych technologii. Jednak tak, jak nie ma światła bez ciemności, tak zmiana zawsze niesie za sobą różnorodne konsekwencje. Trudno nie zauważyć, że postęp, z którego jesteśmy jako ludzie tak dumni, wiąże się z kosztem w postaci zmian stylu życia – a te nie pozostają przecież bez wpływu na nasze zdrowie psychiczne.

W społeczeństwach zachodnich siedzący tryb życia stał się codziennością, a jakość diety uległa znacznemu obniżeniu w porównaniu do wcześniejszych pokoleń. Dodajmy do tego brak odpowiedniej higieny snu, nadużywanie substancji psychoaktywnych czy czynniki psychospołeczne, takie jak rywalizacja w życiu zawodowym, presja, izolacja społeczna i osłabione relacje intymne z członkami rodziny.

Wynikiem tego równania jest niestety coraz częściej zakłócone funkcjonowanie organizmu – zarówno fizyczne, jak i psychiczne.

Psychospołeczne pokłosie pandemii

Ostatnich kilkanaście miesięcy i funkcjonowanie w rzeczywistości pandemicznej dotknęły nas w sposób, którego nikt nie mógł przewidzieć – radykalnie zmieniły się nasze codzienne nawyki i styl życia. Dystans społeczny, izolacja, stres, strach o zdrowie swoje i naszych najbliższych, dodatkowa presja, utrudniony dostęp do pomocy lekarskiej – to bardzo wiele do uniesienia dla przeciętnego człowieka.

Może i w Twoim przypadku to właśnie moment, w którym podejmujesz refleksję nad własnym zdrowiem. Być może martwisz się o to, że Twój brak apetytu, apatia, problemy ze snem, niewytłumaczalne i pojawiające się znikąd napady lęku, ciągłe zmęczenie i wrażenie, że nic Cię już nie cieszy, to coś więcej niż tylko chwilowy spadek formy.

Wiedz, że wielu_e z nas ma takie myśli.

Zazwyczaj zakładamy, że lęki, obniżenie nastroju i ogólne pogorszenie funkcjonowania są wynikiem zaburzeń psychicznych – w końcu to miałoby największy sens i wydaje się całkiem logiczne. No bo niby w jaki sposób to, co się dzieje w naszej głowie, może być rezultatem tego, przez co przechodzi ciało?

Chociaż w niektórych przypadkach objawy opisane wyżej mogą faktycznie świadczyć o problemie natury psychicznej, przed postawieniem diagnozy warto wykluczyć inne schorzenia – po prostu, aby być pewnym_ą, że to, przez co przechodzimy, nie jest skutkiem niewykrytej choroby somatycznej.

Uwierz, że czasami objawy zaburzające nasze samopoczucie psychiczne i powodujące problemy, z którymi trudno nam się zmierzyć, mogą być swego rodzaju skutkiem ubocznym choroby związanej z naszym ciałem.

Sprawdź też: | Cichy sabotażysta. Jak STRES wpływa na codziennie funkcjonowanie?

Po pierwsze: niedobory żywieniowe

Niewłaściwe żywienie prowadzi nie tylko do otyłości i związanych z nią chorób, ale także do poważnych w skutkach niedoborów – niskie spożycie warzyw i owoców może powodować niedobory witamin i minerałów, a także niedostateczną podaż antyoksydantów i folianów o potencjale przeciwzapalnym.

Szczególnie niedobory witamin B1 i B12 odpowiadają za objawy takie jak męczliwość, senność, osłabienie, trudności w skupieniu uwagi, a w niektórych przypadkach nawet zespoły psychotyczne o charakterze urojeniowym.

Po drugie: choroby układu krążenia

Gdy praca serca jest w jakikolwiek sposób zaburzona, odbija się to natychmiast na funkcjonowaniu mózgu. Choroby krążenia to również ryzyko niedotlenienia, co może mieć swoje poważne konsekwencje psychiatryczne.

Jeżeli odczuwasz zaburzenia rytmu serca połączone z dusznościami i lękiem, warto wykonać podstawową diagnostykę kardiologiczną – EKG, Holter, echo serca, ważna jest również kontrola ciśnienia krwi. Jeżeli leczysz się na nadciśnienie, przeczytaj ulotkę stosowanych leków –  niektóre środki obniżające ciśnienie mają potencjał depresjogenny.

Choroby układu sercowo-naczyniowego są dodatkowo znacząco powiązane z ryzykiem wystąpienia depresji, co może być związane również z niską aktywnością fizyczną. Ostatnie utrudnienia w korzystaniu z siłowni, a przez moment nawet w korzystaniu ze zdrowego ruchu na świeżym powietrzu, wpłynęły niestety negatywnie na zdrową pracę naszego serca.

Siedzący tryb życia wywołany w wielu przypadkach przejściem na pracę zdalną to również zwiększone ryzyko otyłości, a tym samym wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej.

Po trzecie: choroby układu trawiennego

Stan psychiczny i funkcjonowanie układu trawiennego są ze sobą ściśle związane. Nie powinno to być dla nikogo większym zaskoczeniem – któż z nas przed ważnym egzaminem nie odczuwał dolegliwości z tej strony? Warto wiedzieć, że istotną rolę odgrywa tu przede wszystkim wątroba – to ona odpowiada za metabolizm toksyn i utrzymywanie stanu równowagi organizmu.

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu wątroby odbijają się więc na czynności układu nerwowego oraz na stanie psychicznym.

Tzw. panel wątrobowy to grupa badań pozwalających ocenić funkcjonowanie tego organu i obejmuje pomiary stężenia aminotransferazy alaninowej (ALAT), aminotransferazy asparaginianowej (ASPAT), gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP), fosfatazy alkalicznej (ALP) oraz oznaczenie stężenia bilirubiny.

Jeżeli przechodzimy przez trudny dla nas emocjonalnie czas i jesteśmy zaniepokojeni naszymi objawami, niekiedy może się to wiązać również z nadużywaniem alkoholu, co jest szczególnym wskazaniem do zaopiekowania się naszą wątrobą i sprawdzenia jej stanu.

Po czwarte: cukrzyca

W etiopatogenezie tej choroby kluczową rolę odgrywają nie tylko czynniki genetyczne i biologiczne, ale również psychospołeczne – przez niektórych autorów cukrzyca jest wręcz zaliczana do zaburzeń psychosomatycznych. Zaniedbana dieta, siedzący tryb życia, związane ze stresem wysokie spożycie wysokoenergetycznych przekąsek o wysokim indeksie glikemicznym – to wszystko może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu II. Może się ona objawiać m.in. zmęczeniem i apatią, wahaniami nastroju, bólami głowy, skurczami nóg, czy zaburzeniami widzenia.

Podstawowe badania w diagnostyce cukrzycy obejmują oznaczenie poziomu glukozy we krwi na czczo, wykonanie testu obciążenia glukozą, czy oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej we krwi.

Po piąte: choroby układu wewnątrzwydzielniczego

Czynność wydzielnicza tarczycy ma duży wpływ na stan psychiczny człowieka – jej nadczynność może objawiać się chwiejnością emocjonalną, wewnętrznym niepokojem, bezsennością, impulsywnością i porywczością, trudnościami w skupieniu uwagi, a w ciężkich przypadkach prowadzi niekiedy do wystąpienia zespołów psychotycznych.

W niedoczynności tarczycy możemy natomiast odczuwać duże zmęczenie, zmniejszony apetyt, bóle mięśni, problemy z pamięcią, czy spowolnienie psychoruchowe.

Aby ocenić czynność tarczycy, wykonuje się tzw. panel tarczycowy, który jest badaniem krwi obejmującym oznaczenia – TSH, FT4, FT3, anty-TPO, anty-TG.Badania te pozwalają wykluczyć zarówno zaburzenia w czynności wydzielniczej tarczycy, jak i związanych z tym chorób o podłożu autoimmunologicznym, jak np. Hashimoto.

Po szóste: zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej

Elektrolity są niezbędne do życia, regulują pracę serca i układu nerwowego, biorą udział w procesie dostarczania tlenu do tkanek, pomagają w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej. Zaburzone stężenia elektrolitów mogą prowadzić do osłabienia i zaburzeń ze strony układu nerwowego prezentujących się jako nadmierne uczucie senności i zmęczenia.

Niedostateczna podaż wapnia z pożywieniem może prowadzić do hipokalcemii. Z kolei hipokalcemia, hiperkalcemia i inne zaburzenia elektrolitowe mogą powodować objawy natury psychicznej. Aby ocenić stan gospodarki wodno-elektrolitowej wykonuje się jonogram – badanie pozwalające określić poziom elektrolitów w osoczu: sodu (Na+), potasu (K+), wapnia (CA2+), magnezu (Mg2+), jonów chlorkowych (Cl-), jonów fosforanowych.

Ciało i psychika – system naczyń połączonych

Ludzkie ciało i psychika to naczynia połączone. Jak ogłosiło WHO:

There is no health without mental health.

Nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego. Pandemia znacząco zmieniła nasze życie, całkowicie normalne jest więc wychodzenie z niej przy odczuwalnym obniżeniu nastroju, z towarzyszącymi lękami i obawami o to, co dalej.

Zmieniły się nasze nawyki żywieniowe, wzrosło spożycie żywności przetworzonej, a spadło owoców i warzyw. Należy pamiętać, że zmiany masy ciała to nie tylko ewentualne choroby związane z otyłością, ale także nasze samopoczucie i samoocena, które przekładają się również na nasz stan emocjonalny i równowagę psychiczną.

Zdrowie jest najważniejsze

Kontrola naszego stanu zdrowia – zwłaszcza w sytuacji tak wyjątkowej jak pandemia, gdy utrudniony był dostęp do opieki lekarskiej i podstawowych badań – jest niezwykle ważnym aspektem dbania o siebie i wyrażania miłości do siebie – do ciała i do psychiki, które w tym trudnym i wymagającym czasie obarczone były wyjątkowo dużym ciężarem.

Znajdźmy na to przestrzeń, zwracając się jednocześnie ku zadbaniu o higienę naszego życia codziennego – dietę, aktywność, sen i czas dla siebie. Pamiętajmy też, że żaden powód i żaden stan psychiczny, którego doświadczamy, nie jest zbyt błahy, by zgłosić się po pomoc. Bo Ty jesteś najważniejszy_a.

Bibliografia

• Simkhada, P., Mahato, P., Tamang, P., Teijlingen, E.V., Shahi, P. (2020). The role of health promotion during the covid-19 pandemic. Journal of Health Promotion. 20(8), s.1-4.
• Jayawardena, R., Misra, A. (2020). Balanced diet is a major casualty in COVID-19. Diabetes & Metabolic Syndrome. Clinical Research & Reviews. 14(5), s. 1085-1086.
• Di Renzo, L., Gualtieri, P., Pivari, F., Soldati, L., Attinà, A., Cinelli, G. i in. (2020). Eating habits and lifestyle changes during COVID-19 lockdown: an Italian survey. Journal of Translational Medicine. 18(1), s. 229.
• Stanton, R., To QG, Khalesi, S., Williams, S.L., Alley, S.J., Thwaite, T.L., i in. (2020). Depression, anxiety and stress during covid-19: associations with changes in physical activity, sleep, tobacco and alcohol use in australian adults. International Journal of Environmental Research and Public Health. 7(11), s. 4065.
• Lipowski, Z.J. (1975). Psychiatry of somatic diseases: Epidemiology, pathogenesis, classification. Comprehensive Psychiatry. 16(2), s. 105–24.
• Prince, M., Patel, V., Saxena, S., Maj, M., Maselko, J., Phillips, M.R., i in. (2007). No health without mental health. The Lancet. 370(9590), s. 859-877.
• Isaac, M.L., Larson, E.B. (2014). Medical conditions with neuropsychiatric manifestations. Medical Clinics of North America. 98(5), s. 1193–208.
• Welch, K.A., Carson, A.J. (2008) When psychiatric symptoms reflect medical conditions. Clinical Medicine. 18(1), s. 80-7.
• Bilikiewicz, A. (2006). Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
• Dembińska-Kieć, A., Naskalski, J.W., Solnica, B. (2018). Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Wrocław: Edra Urban & Partner.