W nowym polskim serialu “Wielka woda” zrealizowanym dla platformy Netflix oglądamy fabularne przedstawienie wydarzeń z lipca 1997 roku, kiedy Wrocław nawiedziła tzw. powódź tysiąclecia. Scenariusz skupia się na walce z żywiołem, ale w serialu nie brakuje silnych bohaterów i wątków z ich żyć toczących się obok wydarzeń związanych z powodzią. Relacje przedstawione w “Wielkiej wodzie” są na tyle ciekawe i intensywne, że starczyłyby na fabułę kolejnego serialu.

Spoiler alert: tekst zawiera treści zdradzające część fabuły.

Profesor Bogdan Wojciszke, psycholog społeczny, mówi o ludziach, że są zwierzętami ultraspołecznymi. Trudno się z tym nie zgodzić – więzi, które tworzymy w naszych życiach, zaspokajają wiele różnych potrzeb – od potrzeby zabawy, rozrywki i przygody po potrzeby bliskości, intymności i miłości. Nie wszyscy z nas ładują swoje baterie wśród ludzi i podczas społecznych interakcji, ale wszyscy potrzebujemy innych. Żyjemy w mniejszych lub większych stadach.

Niech przemówią badania

W psychologii używa się określenia “zasoby” w odniesieniu do czynników pozwalających na wzmocnienie i ochronę zdrowia psychicznego oraz fizycznego. Każdy z nas rodzi się już z biologicznie zaprogramowanym potencjałem, ale i w trakcie życia rozwijamy albo zdobywamy prozdrowotne zasoby. Uważa się, że jednymi z najbardziej istotnych czynników pozwalających zachować dobrą kondycję zdrowotną (w holistycznym ujęciu) są relacje z innymi ludźmi i wsparcie społeczne.

O tym, jak ważne są relacje, ludzie przekonują się od pierwszych dni życia. Mamy w sobie biologicznie zakorzenioną potrzebę przywiązania – dziecko szuka kontaktu z drugim człowiekiem. Jeśli ta potrzeba zostaje zaspokojona, dziecko uspokaja się i wraca do równowagi. Z kolei eksperyment z kamiennymi twarzami pokazał, że zaburzenie interakcji z dorosłym budzi bolesne odczucia – nie tylko u uczestników interakcji, ale i u jej obserwatorów (Roediger i in., 2022).

Z innych badań na temat relacji wiemy, że:

• osoby, które doświadczają wsparcia społecznego, mają niższy poziom stresu niż osoby bez tego zasobu (Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne, 2015);
• posiadanie silnej sieci wsparcia może pomóc zmniejszyć konsekwencje zaburzeń wywołanych traumą (Gros i in., 2016);
• poziom odczuwanego poczucia przynależności u seniorów jest związany z niższym poziomem doświadczania niektórych chorób (Tomaka i in., 2006).

Jednak wiemy też, że istnieje druga strona – strona samotności, ciągnących się latami konfliktów z bliskimi, rozwodów i rozstań. Niektóre relacje w naszych życiach kończą się, urywają, złoszczą nas albo smucą. Wszyscy tak mamy – nasze teleadresowe skoroszyty nie zawsze są pełne, a kiedy są, to nie pod każdy numer możemy zadzwonić z lekkim sercem i pewnością otrzymania wsparcia. Bo tak to już w naszych życiach jest – po prostu różnie. Twórcom serialu “Wielka woda” udało się dobrze uchwycić tę skomplikowaną naturę relacji.

“Wielka woda” – relacje wzburzone jak fale

Główny wątek serialu to powódź we Wrocławiu oraz wcześniejsze próby niedopuszczenia do zalania miasta. Pierwsze skrzypce gra tutaj Jaśmina Tremer, rodzinnie związana z Wrocławiem. Jest hydrolożką, która studiowała i mieszkała w Holandii. Zjawia się w zagrożonym powodzią mieście na zaproszenie swojego byłego partnera Jakuba Marczaka, obecnie pełniącego obowiązki wicewojewody. Druga część serialu rozgrywa się we wsi Kęty, której centralną postacią jest Andrzej Rębacz – syn jednego z mieszkańców wsi, który wrócił z zagranicy, żeby wesprzeć hospitalizowanego ojca.

Jaśmina Tremer

Relacje głównej bohaterki powracają do niej trochę jak duchy przeszłości – przeszłości naznaczonej uzależnieniem od narkotyków i rozstaniami. Wraca do Wrocławia po latach i widzi inne miasto, ale też ludzie kiedyś jej bliscy zmieniają się. Marczak, jej były partner, przestał być anarchizującym aktywistą. Jej mama, Lena Tremer (w tej roli niesamowita Anna Dymna) po zakończeniu kariery śpiewaczki zamknęła się w swoim mieszkaniu, a córka Jaśminy nie ma pojęcia o istnieniu swojej mamy. Jaśmina jest niepewna, musi odnaleźć się w tym świecie na nowo i robi to z różnym skutkiem.

W tym wątku najciekawiej zostaje poprowadzona relacja głównej bohaterki z Leną Tremer. Z jednej strony mamy córkę uzależnioną od narkotyków, która lata temu wyjechała z Wrocławia i nie kontaktowała z rodziną. Z drugiej jest matka, która w dzieciństwie Jaśminy była nieobecna, a teraz nadal wydaje się emocjonalnie niedostępna. Ten schemat po części powtarza się w macierzyństwie Jaśminy. Klara, córka Jaśminy i Jakuba, poszukując swoich korzeni, w końcu orientuje się, że jej matką jest Jaśmina. Hydrolożka, być może pod ciężarem swojej przeszłości i minionych lat, a być może z powodu braku matczynego wzorca, obawia się, że odbudowanie relacji z córką jest już niemożliwe i proponuje Klarze koleżeństwo.

Sceną, która spaja te wątki i pozwala z nadzieją patrzeć na relacje w tej rodzinie, jest moment, kiedy Jaśmina przedstawia swojej mamie Klarę.

Andrzej Rębacz

Do mnie bardziej przemawiają relacje Andrzeja Rębacza: z jego ojcem, młodym synem wychowanym zagranicą i społecznością wsi Kęty. W centrum akcji znajduje się Andrzej, który z jednej strony próbuje ratować spuściznę umierającego ojca, a z drugiej stara się nawiązać ojcowską relację ze swoim synem, który nie rozumie jego zachowań i wartości . Choć nie jest to wypowiedziane wprost, zdaje się, że Andrzej próbuje nadrobić stracony czas. Chce wynagrodzić ojcu swoją nieobecność, ale też pragnie zbudować z synem taką więź, której, być może, sam jako dorastający człowiek nie doświadczył.

Podobnie jak w przypadku rodziny Tremerów, mamy w tym wątku trzy pokolenia. Klarę, Jaśminę i Lenę scaliła scena poznania babci z wnuczką. Z kolei rodzina Rębaczów musiała zmierzyć się ze śmiercią ojca Andrzeja. Jest to jeden z najbardziej wzruszających wątków serialu, pokazujący, jak ważne jest pożegnanie ze zmarłym, szanując jego wolę i tradycję, z której się wywodzi. Relacja nie kończy się bowiem w momencie śmierci – można o nią dbać również wtedy, gdy jedna ze stron umiera. Choćby dlatego na fotelach u terapeutów często obok osoby klienckiej obecni są zmarli rodzice.

Andrzej Rębacz to także postać, dzięki której mieszkańcy wsi Kęty jednoczą się przeciwko władzy i wojsku. Ich upór i waleczność były wystarczająco silne, by sprzeciwić się decyzji wysadzeniu wałów przeciwpowodziowych, dzięki czemu wiejskie gospodarstwa zostały uratowane przed zalaniem. To dobry przykład na to, jak relacje w małej społeczności, skupienie się na wspólnotowości i ważnym celu, doprowadziły do ochrony tego, co dla mieszkańców było najcenniejsze. Indywidualne poczucie sprawczości Rębacza, napędzanego chęcią zachowania ojcowizny, na nic by się zdały, gdyby nie solidarność mieszkańców w obliczu zagrożenia. To jedno z tych stad, które możemy dla siebie tworzyć.

Kalosz

Na koniec warto wspomnieć o relacji Jaśminy z jej znajomym z przeszłości, uzależnionym od narkotyków Kaloszem. To właśnie do niego Jaśmina zwraca się po pomoc, gdy potrzebuje przetransportować swoją matkę na wyższe piętro kamienicy. I to właśnie Kalosz, widząc, że Jaśmina chce wrócić do nałogu, głośno protestuje. Pomijając uzależnienie, jest w tej relacji coś, co wielu z nas zna – poczucie zawstydzenia, że jakaś relacja nagle się urwała. A także poczucie tęsknoty za drugim człowiekiem, z którym kiedyś dobrze się rozumiało i spędzało czas.

Relacje jako bohater drugoplanowy

Serial to nie zapis dokumentalny, ale zdecydowanie pierwszoplanowym bohaterem jest powódź. Relacje są tłem do toczących się dzień po dniu wydarzeń – od “ciszy przed burzą”, przez przygotowania, aż po powodziową falę. Być może właśnie dlatego odniosłam wrażenie, że relacje w “Wielkiej wodzie” są nie tyle spłycone, co brakowało im rozwinięcia, pełniejszego pokazania. Niech przykładem będą tutaj relacje Jaśminy Tremer z Klarą, Jakubem czy jej obecnym partnerem. Podobnie jest z jedyną bardziej wyraźnie nakreśloną relacją człowiek-zwierzę – nie wiadomo, co stało się z zaginionym psem, Leserem.

To z rozmachem nakręcony serial, z wieloma ciekawymi postaciami i wątkami, które ogląda się dobrze i do których chce się wracać z każdym odcinkiem. I może któryś z tych wątków pozwoli nam przyjrzeć się własnym relacjom i tym, czego potrzebujemy od innych, i co sami od siebie dajemy. Bo w końcu w każdej relacji bywa różnie – ważne, by w tym “różnie” było miejsce na wzajemne zaangażowanie i dbanie o siebie.

Z podziękowaniem dla Pauliny Górskiej i Szymona Sonika za podzielenie się swoimi spostrzeżeniami na temat relacji w serialu.

Kinga Bartkowiak

etnolożka, studentka psychologii na SWPS w Poznaniu, członkini koła naukowego “Tu i teraz”. Pisze teksty psychologiczne dla portali internetowych i małych czasopism. Uczy się ACT – terapii akceptacji i zaangażowania, psychoedukuje na swoim koncie instagramowym @zaparzeciherbate.