Czym jest współuzależnienie?

Współuzależnienie jest często określane jako „uzależnienie od związku” lub "uzależnienie od osoby". Objawia się całkowitym połączeniem z drugim człowiekiem, nadmiernym wyczuleniem oraz przejmowaniem się jego nastrojami, chronieniem go i kontrolowaniem - jednym słowem podporządkowaniem mu całego swojego życia, co w konsekwencji powoduje niemałe cierpienie. Współuzależnienie to stan psychiczny i emocjonalny, który wynika z próby kontroli, radzenia sobie lub przejęcia odpowiedzialności za zachowania, emocje i życie innej osoby, często w kontekście relacji z osobą uzależnioną od substancji lub zachowań.

Kogo dotyczy współuzależnienie?

Terminem tym początkowo określano jedynie ludzi cierpiących z powodu choroby alkoholowej bliskiej osoby. Obecnie jednak obejmuje on szerszą kategorię różnych rodzajów uzależnień, w tym uzależnienia od narkotyków, seksu, czy hazardu. Sposób funkcjonowania charakterystyczny dla współuzależnionych zakłóca zdolność jednostki do rozwijania zdrowej, wzajemnie satysfakcjonującej relacji. Fakt, że osoba współuzależniona żyje życiem swojego uzależnionego partnera lub innego członka rodziny, a nie własnym, powoduje frustrację i działa destrukcyjnie. Wielu osobom udaje się jednak pozytywnie przejść przez proces leczenia i spełnić swój najważniejszy, a często lekceważony obowiązek, jakim jest skupienie się na sobie samym.

Jakie są objawy wspóluzależnienia?

Osoby mierzące się ze współuzależnieniem są pełne dobrych intencji. Chcą opiekować się członkiem rodziny, który ma problemy, poświęcają mu więc maksymalnie dużo uwagi, natomiast po pewnym czasie ich wysiłki stają się kompulsywne i niezdrowe. Nieustanne próby ratowania, usprawiedliwiania i wspierania uzależnionego_ej sprawiają, że ten_ta czuje się jeszcze mniej sprawczy_a i częściej sięga po używki. Ludzie współuzależnieni często mają niską samoocenę, stosunkowo łatwo ulegają manipulacji i mierzą się z wyolbrzymionym poczuciem winy.

Mechanizm współuzależnienia oparty jest w dużej mierze na tym, iż akt dawania często wiąże się z wystąpieniem poczucia wewnętrznej satysfakcji oraz przeświadczeniem, że dzięki temu jesteśmy coś warci i potrzebni. Jeśli jednak wysiłki takiej osoby nie są doceniane, a uzależniony_a pomimo to nadal oddaje się nałogowi, zaczyna się ona czuć sfrustrowana i urażona. Stopniowo narasta w niej poczucie bezradności przy jednoczesnym braku zdolności do oderwania się od związku z uzależnionym. Taka relacja powoli staje się coraz trudniejsza oraz pełna cierpienia i napięcia, a miejsce miłości i wsparcia zastępują frustracja i litość.

Dla niektórych osób związki takie stały się lub stają się normą i w oparciu o wcześniejsze doświadczenia w dalszym życiu podświadomie szukają relacji, w której niejako zachęca się ich do roli męczennika lub męczennicy. W konsekwencji osoby te poświęcają cały swój czas opiece nad innymi i całkowicie tracą z oczu to, co dla nich pierwotnie ważne.

Przykłady współuzależnienia

Oto kilka przykładów tego, jak może wyglądać relacja uzależnionego ze współuzależnionym w związkach romantycznych:

• inwestowanie dużej ilości energii i czasu w opiekę nad partnerem mającym problem z nadużywaniem alkoholu, substancji psychoaktywnych lub uzależnionym w inny sposób,
• wymyślanie wymówek lub ukrywanie niestosownego zachowania partnera_ki,
• zaniedbywanie siebie i swoich potrzeb, pracy lub innych relacji w celu dbania o bliską osobę,
• umożliwianie partnerowi_ce destrukcyjnego lub niezdrowego zachowania poprzez zaopiekowanie go_jej oraz ukrywanie problematycznych zachowań przed innymi,
• niepozwalanie bliskiej osobie na wzięcie odpowiedzialności za własne życie i
• zachowanie niezależności,
• zaniedbywanie innych obowiązków i relacji w odpowiedzi na żądania partnera_ki,
• niepodejmowanie rozmów o problemach w relacjach.

Dlaczego tak się dzieje?

Współuzależnienia uczymy się na podstawie obserwacji i naśladowania innych członków rodziny, którzy przejawiają tego typu zachowania. Często jest to schemat przekazywany z pokolenia na pokolenie. Istnieje więc duża szansa na to, że dziecko, które dorasta, obserwując rodzica współuzależnionego w związku, powtórzy ten wzorzec.

Współuzależnienie często występuje w dysfunkcyjnych rodzinach, których członkowie często doświadczają trudnych emocji, takich jak gniew, strach lub wstyd i które są negowane lub ignorowane. Czynniki dodatkowo przyczyniające się do dysfunkcji mogą obejmować:

• uzależnienie jednego z członków rodziny,
• nadużycia (fizyczne, emocjonalne lub seksualne),
• przewlekła choroba fizyczna lub psychiczna,
• problemy rodzinne, które nigdy nie są konfrontowane - osoby współzależne nie wspominają o ich istnieniu, a członkowie rodziny tłumią swoje emocje i lekceważą własne potrzeby w trosce o bliskiego, który przejawia zachowania związane z zaburzeniem,
• cała uwaga i energia kierowana w stronę osoby agresywnej, chorej lub uzależnionej.

Dlaczego tak trudno poprosić o pomoc?

Współuzależnieni zwykle poświęcają wszystkie swoje potrzeby, aby opiekować się członkiem rodziny, który ma problemy. Zwykle związane są z tym konsekwencje społeczne, emocjonalne i fizyczne, ponieważ tacy ludzie lekceważą własne zdrowie, dobro i bezpieczeństwo. Najczęściej też zaprzeczają temu, co się dzieje. Żony alkoholików mają złudne przekonanie, że udaje im się kontrolować picie męża i że poświęcając się dla niego, uratują zarówno jego, jak i całą rodzinę. Współuzależnieni nie dostrzegają swojego własnego problemu, widzą jedynie problem nałogu bliskiej osoby i tylko dla niej szukają pomocy.

Jakie są czynniki ryzyka?

Chociaż każdy może znaleźć się w związku współzależnym, istnieją pewne czynniki, które zwiększają ryzyko wystąpienia takiej sytuacji.

Badania pokazują, że współuzależnienie jest powszechne u dorosłych wychowywanych przez rodziców z problemami uzależnień i żyjących w chronicznie stresujących środowiskach rodzinnych. Często osoby takie mają dzieci z problemami behawioralnymi lub opiekują się przewlekle chorymi. Współuzależnienie występuje u kobiet częściej niż u mężczyzn.

Dodatkowo badaczom na przestrzeni lat udało się zidentyfikować kilka najważniejszych cech charakteryzujących osoby współuzależnione:

• strach przed samotnością lub opuszczeniem,
• brak zaufania do siebie lub innych,
• potrzeba kontrolowania innych ludzi,
• chroniczny gniew (czasem nieuświadomiony),
• trudności w ustalaniu granic,
• słabe umiejętności komunikacyjne,
• skłonności do kłamstwa,
• problemy z podejmowaniem decyzji,
• problemy z intymnością,
• problemy adaptacyjne związane z dostosowaniem się do zmiany,
• skrajna potrzeba akceptacji i uznania,
• skłonność do zranienia, gdy inni nie dostrzegają naszych wysiłków,
• przesadne poczucie odpowiedzialności za działania innych,
• trudności w odróżnieniu miłości od litości.

To, że możesz zaobserwować u siebie niektóre z tych cech, nie musi wcale oznaczać, że rozwinie się u Ciebie współuzależnienie. Są to jednak specyficzne czynniki spustowe, przy których warto zachować czujność.

Jak wyjść ze współuzależnienia?

Niektórzy ludzie są w stanie samodzielnie przezwyciężyć problem współuzależnienia. Świadomość tego, co znaczy współuzależnienie i jakie szkody może wyrządzić, niekiedy wystarcza do zmiany swojego zachowania i przełamanie dysfunkcyjnych schematów.

Niektórym do wkroczenia na ścieżkę uzdrowienia wystarczy wiedza przyswojona z książek lub artykułów. Inni radzą sobie ze współuzależnieniem pod wpływem impulsu zmian środowiskowych - na przykład gdy partner_ka staje się trzeźwy lub gdy otrzymują nową pracę, która wymaga od nich zaprzestania ciągłej opieki nad uzależnionym_ą bliskim_ą.

Poniżej znajdziesz opis niektórych kroków, które możesz podjąć, aby wesprzeć siebie w procesie zdrowienia:

• Szukaj oznak zdrowego związku.
  Aby wyrwać się ze szponów współuzależnienia, musisz najpierw zrozumieć, jak wygląda zdrowy, pełen miłości związek. Ważne jest konstruktywne, wspólne spędzanie czasu, bycie dla siebie nawzajem, ale też utrzymywanie niezależności, równość, szczerość, otwartość oraz wzajemne okazywanie uczuć.
• Zdrowe granice.
  Ludzie przebywający w dobrych związkach wspierają się nawzajem, ale także szanują swoje granice. Granica określa, co chcesz, a czego nie chcesz akceptować w związku. Poświęć trochę czasu na zastanowienie się, co jest dla Ciebie akceptowalne i na co możesz się zgodzić. Pracuj nad słuchaniem drugiej osoby, ale nie pozwól, aby jej problemy pochłonęły Twoje życie. Przećwicz znajdowanie sposobów na odrzucanie próśb, które przekraczają Twoje granice. Ustal granice, a następnie pracuj nad ich egzekwowaniem.
• Dbaj o siebie!
  Osoby pozostające w związkach z uzależnionymi często mają niską samoocenę. Aby przestać być współuzależnionym, musisz zacząć od doceniania siebie, choć początkowo może być to bardzo trudne. Dowiedz się więcej o tym, co Cię uszczęśliwia, pomyśl o rodzaju życia, jakie chcesz wieść. Poświęć więcej czasu na to, co lubisz robić. Pracuj nad przezwyciężaniem negatywnego dialogu wewnętrznego i zamień autodestrukcyjne, nieadaptacyjne myśli na bardziej pozytywne i realistyczne. Upewnij się również, że dbasz o swoje zdrowie fizyczne - że dostarczasz sobie pełnowartościowych posiłków i wyznaczasz odpowiedni czas na odpoczynek, którego potrzebujesz dla dobrego samopoczucia emocjonalnego.
• Edukuj się.
  Sięgaj po literaturę związaną z tematyką współuzależnienia, ale również samorozwoju i budowania zdrowej samooceny. Zapisz się na trening skutecznej komunikacji interpersonalnej lub asertywności.  
  

Terapia współuzależnień

Pomimo istnienia różnych technik samopomocowych, współuzależnienie często wymaga profesjonalnego leczenia.  Dobre wyniki ma tutaj psychoterapia - badania pokazują, że szczególnie kilka wybranych metod terapeutycznych może w skuteczny sposób poprawić jakość życia i nauczyć Cię, jak przestać być współuzależnionym.

Terapia grupowa

Istnieje kilka różnych interwencji grupowych, które mogą okazać się wydajne w przypadku współuzależnienia. Dynamika grupy podczas spotkań terapeutycznych daje jednostkom możliwość tworzenia zdrowszych relacji w odpowiedniej przestrzeni. Terapia grupowa często opiera się na udzielaniu (i odbieraniu) pozytywnych informacji zwrotnych i pociąganiu do odpowiedzialności innych osób niż my sami. W ten sposób radzimy sobie z występującym poczuciem winy i wyrzutami sumienia.

Metody terapii grupowej mogą się różnić między sobą. Niektóre obejmują terapię poznawczo-behawioralną, w ramach której członkowie uczą się określonych strategii budowania umiejętności, inne stosują model "12 kroków" - program powrotu do zdrowia osoby uzależnionej zapoczątkowany przez grupy AA - Anonimowych Alkoholików.

Grupy samopomocowe Al-Anon zrzeszają osoby współuzależnione i w ramach programu "12 kroków" uczą się o swoim uzależnieniu od związków. Cele pracy w grupie mogą obejmować zwiększenie samoświadomości, poczucia własnej wartości oraz naukę wyrażania uczuć.

Terapia rodzinna

Terapia rodzinna jest ukierunkowana na pracę nad zaburzoną dynamiką rodziny. Członkowie rodziny uczą się rozpoznawać swoje dysfunkcjonalne wzorce i na tej podstawie zdobywają wiedzę i umiejętności, które mogą im następnie pomóc w znalezieniu sposobu na poprawę swoich relacji.

Poprawa komunikacji jest często kluczowym celem terapii rodzinnej - podczas spotkań z terapeutą można poruszyć kwestie, które nigdy wcześniej nie były poruszane w rodzinie. Czasami jedna osoba powoduje zmianę (np. trzeźwość lub zachęcanie kogoś do większej niezależności), a to może wpłynąć na zmianę dynamiki całej rodziny.

Poznawczo-behawioralna terapia indywidualna

Terapia poznawczo-behawioralna może kierować myślami, które przyczyniają się do niezdrowych wzorców w relacjach. Na przykład osoba, która myśli: „Nie mogę znieść samotności”, prawdopodobnie dołoży wszelkich starań, aby utrzymać związek, nawet jeśli nie jest to zdrowe i powoduje cierpienie. Sesje terapeutyczne mogą koncentrować się na nauce tolerowania niewygodnych emocji i modyfikacji irracjonalnych myśli. Celem tej metody działania jest stworzenie pozytywnych zmian w zachowaniu i umożliwienie drugiej osobie przyjęcia większej odpowiedzialności za własny sposób postępowania.

Leczenie w obrębie terapii poznawczo-behawioralnej może zagłębić się w dzieciństwo danej osoby, ponieważ większość współuzależnionych kształtuje swoje relacje na wzór tych, wokół których dorastali_ły. Terapia może pomóc w nawiązaniu kontaktu z własnymi emocjami i wspierać w ponownym doświadczaniu szerokiego zakresu uczuć.

Jeśli podejrzewasz, że jesteś współuzależniony w swoim związku i walczysz o pozytywną zmianę, poszukaj profesjonalnej pomocy. Możesz zacząć od rozmowy ze swoim lekarzem lub, jeśli chcesz, skontaktować się bezpośrednio z pracownikiem zdrowia psychicznego, aby dowiedzieć się, jak przestać być współuzależnionym.

Jeśli nie czujesz się komfortowo, rozmawiając z terapeutą osobiście lub nie masz ochoty uczestniczyć w grupie, rozważ terapię online. Możesz porozmawiać z terapeutą w zaciszu własnego domu z jednego ze swoich urządzeń elektronicznych za pośrednictwem wideo.