Obecnie szacuje się, że 1,5 milionów Polaków choruje na depresję – dwukrotnie częściej są to kobiety. To tak, jakby chorowali niemal wszyscy mieszkańcy Warszawy, przy czym prawdopodobnie są to niedoszacowane wartości. Nie każda osoba, która przechodzi przez epizod depresyjny, zgłasza się na leczenie, przez co nie jest objęta statystykami. Depresja to złożone zaburzenie psychiczne wymagające terapii i wsparcia społecznego. Sprawdź, jak pomóc sobie lub bliskiej osobie.

Czym jest depresja?

Według klasyfikacji chorób depresja to zaburzenie psychiczne, które charakteryzuje się wystąpieniem co najmniej jednego epizodu depresyjnego w ciągu życia i należy do grupy “zaburzenia nastroju”. Depresja kliniczna jest poważnym stanem medycznym, który wymaga diagnozy i leczenia. Co prawda wiąże się z odczuwaniem smutku czy przygnębienia, jednak to tylko niewielka część objawów, dlatego nie można bagatelizować objawów takich jak brak chęci do działania, zobojętnienie albo myśli samobójcze. Zaburzenie może zacząć się w każdym wieku, nawet u dzieci i seniorów. Początki depresji nie są takie same dla wszystkich pacjentów – mogą być zarówno nagłe i szybkie, jak i stopniowe. Przebieg zaburzenia jest bardzo indywidualny, a sam pojedynczy epizod trwa około 6 miesięcy (choć może trwać też kilka tygodni albo kilka lat).

Czy depresja to choroba psychiczna?

Potocznie na depresję mówi się, że jest “chorobą duszy”. To określenie wiąże się z osiowymi objawami depresji, takimi jak pogorszone samopoczucie czy myśli rezygnacyjne. W rzeczywistości depresja to zaburzenie psychiczne o wiele bardziej skomplikowane, o którym można powiedzieć, że jest chorobą mózgu, ale także chorobą związaną ze zbyt szybkim stylem życiem, brakiem wsparcia społecznego, nawarstwiającymi się od lat problemami. W klasyfikacjach znajduje się ona w rozdziale dotyczącym zaburzeń psychicznych, ale coraz częściej, aby podkreślić przewlekły i poważny charakter depresji, mówi się o niej, że jest chorobą.

Objawy depresji

Objawy depresji u wszystkich pacjentów są podobne, choć nie każda osoba chorująca na depresję będzie miała wszystkie symptomy wymienione w kryteriach rozpoznania zaburzenia. Klasyfikacje określają, jak zachowuje się osoba chora na depresję, jednak zawsze warto pamiętać, że obraz kliniczny każdej choroby może się trochę różnić, np. ze względu na nasilenie objawów albo główne przyczyny zaburzenia.

Według obowiązującej obecnie klasyfikacji DSM-V najważniejszymi objawami, które muszą się pojawić, by rozpoznać depresję, są obniżenie nastroju lub anhedonia (utrata odczuwania przyjemności).

Obniżony nastrój

Objawy depresyjne najbardziej kojarzą się z obniżonym nastrojem. Aby stwierdzić występowanie tego symptomu, osoba musi mieć pogorszone samopoczucie przez większość dnia i niemal codziennie przez minimum 2 tygodnie. Obniżony nastrój przejawia się jako smutek, ale także jako drażliwość – zwłaszcza u dzieci, nastolatków oraz mężczyzn. Ten objaw może być odczuwany przez samego pacjenta, jak i zauważony przez otoczenie (np. częsty płacz).

Utrata radości życia i odczuwania przyjemności

Anhedonia to poważny sygnał, że pojawiają się pierwsze objawy depresji. Utrata radości życia zaburza codziennie funkcjonowanie – osoba może nie podejmować dotychczasowych aktywności takich jak praca czy pasja, izoluje się od ludzi, nie uczestniczy w spotkaniach czy przyjęciach.

Trudności w podejmowaniu określonych działań

Ograniczenie aktywności życiowej pacjenta wynika także z trudności w podejmowaniu niektórych działań. Problemy z koncentracją czy pamięcią mogą być tak poważne, że osoba z diagnozą depresji nie potrafi angażować się w dotychczasowe obowiązki w domu lub w pracy. Pogłębia się wtedy kolokwialny “dołek” – stan zdrowia psychicznego pogarsza się, ponieważ pacjent, który przestaje być aktywny w dotychczasowych obszarach swojego życia, ma coraz większe poczucie beznadziejności.

Utrata poczucia własnej wartości

Spadek poczucia własnej wartości, który może mieć charakter urojenia (np. winy, grzeszności), to jeden z najbardziej dotkliwych objawów depresji. Pacjent zgłasza wtedy, że nic mu się nie udaje, nikt go nie lubi, całkiem utracił sens życia i nie jest nikomu potrzebny.

Zaburzenia snu

Szacuje się, że nawet 75% pacjentów z depresją cierpi na zaburzenia snu. Najczęściej mają one charakter wybudzania się we wczesnych godzinach porannych (nawet kilka godzin przed budzikiem) i niemożnością ponownego zaśnięcia. Jednak niektórzy pacjenci mogą doświadczać większej potrzeby snu. Mówimy wtedy o depresji z cechami atypowymi.

Zmiana apetytu

Stan depresyjny sprawia, że zmienia się także dieta i apetyt chorego. Zdrowe odżywiania przestaje mieć znaczenie. Osoba w depresji najczęściej je zdecydowanie za mało i chudnie, jednak zdarza się również, podobnie jak w przypadku snu, że przebieg depresji jest atypowy. Wtedy chory ma zwiększony apetyt niż dotychczas.

Spadek libido

Psychiczne objawy depresji mogą wiązać się także z pogorszoną jakością seksu, osiąganiem mniejszej satysfakcji seksualnej oraz spadkiem libido. Ciągłe zmęczenie, bezsilność czy poczucie utraty sensu życia negatywnie wpływają na popęd seksualny.

Dolegliwości somatyczne

Niektórych chorych nie omijają fizyczne objawy depresji. Czasami ta choroba przejawia się przede wszystkim pod postacią tzw. masek somatycznych, czyli bólu brzucha lub głowy, drętwienia kończyn lub problemów z układem pokarmowych. Bywa także tak, że dominującym objawem jest lęk i związane z nim dolegliwości somatyczne.

Przyczyny depresji – skąd się bierze?

Nie ma jednej odpowiedzi na pytanie o przyczyny depresji. Ten rodzaj zaburzenia psychicznego najczęściej wynika z kompilacji co najmniej kilku czynników, do których należą czynniki społeczne, biologiczne czy stresujące wydarzenia życiowe. Obecnie najbardziej rozpowszechnionym podejściem do wyjaśniania zaburzeń jest model podatność-stres, według którego człowiek ma wrodzoną, biologiczną podatność, na którą nakłada się życiowy stres, co powoduje pojawienie się choroby.

Czynniki biologiczne

Najbardziej popularna teoria związana z biologicznymi przyczynami depresji to zaburzenia neuroprzekaźnictwa. Neuroprzekaźnictwo wiąże się z ilością substancji chemicznych w mózgu człowieka, które pośredniczą w przekazywaniu informacji między neuronami (są to takie substancje jak np. serotonina, noradrenalina). Objawy depresyjne wynikające z niedoboru neuroprzekaźników wymagają leków, do których należą inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny. Czynniki biologiczne mogą wiązać się także z odziedziczalnością depresji (dzieci osób z depresją są bardziej podatne na zachorowanie) i cechami temperamentalnymi. Należy także pamiętać, że niektóre choroby, zwłaszcza zaburzenia hormonalne, mogą dawać objawy podobne do depresji (choćby niedoczynność tarczycy).

Czynniki psychologiczne

Wiemy już, jak wieloczynnikową chorobą jest depresja. Przyczyny psychologiczne należą do największej grupy czynników, które mogą doprowadzić do pojawienia się tego zaburzenia. Są one związane zarówno z przeszłymi doświadczeniami i dzieciństwem, jak i obecnymi wydarzeniami. Należą do nich np.:

• utrata rodziców we wczesnym wieku,
• brak emocjonalnej opieki ze strony rodziców,
• brak wsparcia społecznego i samotność,
• sytuacje kryzysowe i traumatyczne doświadczenia związane z przemocą, wykorzystywaniem seksualnym, wypadkami, udziałem w katastrofie naturalnej,
• utrata pracy, przedłużające się bezrobocie,
• niepowodzenia życiowe,
• choroby przewlekłe, z którymi trudno sobie poradzić.

Czynniki społeczne i kulturowe

Nie bez znaczenia dla pojawienia się depresji mają także czynniki społeczno-kulturowe. To, jaka jest sytuacja polityczna i ekonomiczna na świecie, czy jakie wymagania stawia przed nami współczesny świat, wpływa na zdrowie psychiczne i poczucie coraz większego zagubienia. Wiele osób, czując niemożność poradzenia sobie z problemami, zaczyna sięgać po substancje psychoaktywne czy izoluje się. Może pojawić się także depresja. Wtedy zwykle wygadanie się koledze czy przyjaciółce nie wystarczy – potrzebna jest profesjonalna pomoc specjalisty, takiego jak lekarz psychiatra, psycholog lub psychoterapeuta.

Myśli samobójcze

Najpoważniejsze objawy depresji to myśli o śmierci, myśli rezygnacyjne i myśli samobójcze. Samobójstwo czy próba samobójcza to powikłania depresji, na które trzeba najbardziej uważać, a do których może prowadzić nieleczona depresja. Duża część chorych pacjentów tuż przed podjęciem decyzji o próbie samobójczej doświadcza syndromu presuicydalnego, który objawia się zawężonym myśleniem i niemożnością znalezienia innego rozwiązania swojego problemu niż śmierć. Osoba w kryzysie samobójczym może komunikować poczucie braku sensu życia i pragnienie śmierci.

Rodzaje zaburzeń nastroju

Zaburzenia nastroju to szeroka grupa zaburzeń, która najbardziej kojarzy się z depresją, jednak nie tylko ta choroba powoduje trudności w codziennym funkcjonowaniu. Ważne jest także odpowiednie rozpoznanie. Stany depresyjne mogą się bowiem pojawiać w przebiegu innych zaburzeń.

Dystymia

Dystymia to inaczej utrwalone zaburzenie depresyjne. Ten rodzaj zaburzenia psychicznego wiąże się z odczuwaniem obniżonego lub drażliwego nastroju niemal każdego dnia przez co najmniej 2 lata (lub rok w przypadku dzieci). W dystymii zmniejsza się energia do działania, pojawiają się zaburzenia snu i/lub apetytu, a także niska samoocena, jednak nie wstępują myśli i zamiary samobójcze. To długotrwała choroba, mająca podobne podłoże co depresja, jednak jej przebieg jest łagodniejszy. Niektóre objawy dystymii są jednak niepokojące, a przedłużająca się anhedonia czy występowanie wyraźnie obniżonego nastroju to podstawy do konsultacji z lekarzem psychiatrą.

Depresja sezonowa

Okres jesienno-zimowy sprzyja pogorszeniu nastroju. Czym innym jest jednak kilkudniowa chandra spowodowana deszczową pogodą, a czym innym tzw. depresja sezonowa. Ten rodzaj depresji nie znajduje się w klasyfikacjach chorób jako odrębna jednostka, ale podręcznik DSM-V wskazuje, że nawracające zaburzenia depresyjne mogą mieć przebieg sezonowy. Oznacza to, że objawy epizodu depresyjnego powracają jesienią lub zimą (a czasami także latem). To jak najbardziej prawdziwa depresja, choć pacjenci czasami spotkają się z niezrozumieniem bliskich lub współpracowników. Wpływ aury pogodowej jest tutaj kluczowy, jednak poza tym przebieg choroby jest podobny do depresji z cechami atypowymi – organizm domaga się więcej snu i jedzenia.

Choroba afektywna dwubiegunowa

Choroba afektywna dwubiegunowa to rodzaj bardzo poważnego zaburzenia psychicznego, który bezsprzecznie wymaga stałego leczenia psychiatrycznego. Osoba chora doświadcza zarówno stanów depresyjnych, jak i hipomanii i/lub manii. Mania i hipomania to stany odwrotne do epizodu depresyjnego, które charakteryzują się objawami takimi jak pobudzenie psychoruchowe, przymus mówienia, przesadna samoocena lub postawa wielkościowa czy nadmierne zainteresowanie ryzykownymi zachowaniami (przygodnym seksem, zadłużaniem się). Może pojawić się także zmniejszona potrzeba snu, a nawet bezsenność. Niestety w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej często wymagana jest hospitalizacja i środki farmakologiczne przyjmowane na stałe, które pomogą ustabilizować nastrój pacjenta. W tym przypadku sama tylko terapia nie przynosi efektu, ale jest ważnym i potrzebnym elementem podtrzymującym rezultaty leczenia farmakologicznego. Podczas diagnozowania warto pamiętać, że nadczynność tarczycy może dawać objawy podobne do epizodu maniakalnego.

Depresja poporodowa

Przyczyny depresji czasem wiążą się z ciążą i porodem. Nie ma osobnej jednostki takie jak “depresja poporodowa”, ale zaburzenie depresyjne może pojawić się jeszcze w trakcie ciąży lub w czasie połogu.

Depresja starcza

Depresja w każdym wieku jest zaburzeniem, które może powodować wycofanie się z codziennej aktywności i powikłania, jednak seniorzy są grupą szczególnie narażoną na brak leczenia z powodu bagatelizowania objawów. Niektóre symptomy depresyjne, takie jak większa męczliwość, anhedonia czy zmniejszona aktywność, mogą być odczytywane jako naturalne skutki starzenia się, podczas gdy wiele starszych osób zmaga się z zaburzeniami nastroju i warto, by wszystkie niepokojące objawy były konsultowane z psychiatrą. Ważną częścią powrotu do zdrowia w przypadku seniorów jest wsparcie społeczne oraz kontakt z rodziną. Nie ma też przeszkód, by włączyć w proces leczenia antydepresanty.

Objawy, na które należy zwrócić uwagę u seniorów, to:

• ciągle zamartwianie się,
• bezsilność, powracanie w rozmowach do poczucia beznadziejności, utraty życiowych możliwości,
• niska motywacja lub jej brak nawet do czynności, które wcześniej dawały satysfakcję (np. opieka nad wnukami, spotkania z rodziną, spacery),
• utrata apetytu,
• myśli rezygnacyjne i samobójcze.

Diagnozowanie depresji

Formalną diagnozę zaburzenia psychicznego może postawić wyłącznie lekarz psychiatra. Jeśli pacjent rozważa farmakoterapię, potrzebuje zaświadczenia o stanie zdrowia lub zwolnienia lekarskiego, powinien udać się do lekarza. Natomiast podejrzenie rozpoznania depresji może postawić także psychologa, który posiada odpowiednie kompetencje i narzędzia, by ocenić stan psychicznych chorej osoby. Diagnoza depresji odbywa się przede wszystkim za pomocą szczegółowego wywiadu na temat doświadczanych objawów. Pomocne są też testy przesiewowe, np. Skala Depresji Becka.

Depresja – choroby współistniejące

Diagnozowanie depresji to proces, podczas którego może okazać się, że poza zaburzeniem nastroju pacjent cierpi także na współtowarzyszącą chorobę. Z depresją często współwystępują:

• utrwalone zaburzenia snu, takie jak bezsenność,
• uzależnienia od substancji psychoaktywnych i zachowań,
• zaburzenia odżywiania,
• zaburzenia lękowe (np. fobie),
• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne,
• PTSD.

Sposoby leczenia depresji

Depresja kliniczna wymaga leczenia. Osoby, które cierpią na to zaburzenie, najczęściej korzystają z wsparcia psychiatry i/lub psychoterapeuty. Warto znać wszystkie możliwości leczenia, by skutecznie walczyć z depresją. Czasami potrzebna jest specjalistyczna opieka lekarska, która może być zapewniona wyłącznie na szpitalnym oddziale.

Farmakoterapia

Zalecenia lekarzy dotyczące epizodów depresji obejmują leki przeciwdepresyjne – SNRI i SSRI. Mają one na celu przywrócenie równowagi neuroprzekaźnictwa. Dzięki lekom objawy depresji zostają skutecznie złagodzone – jest to szczególnie ważne w przypadku pacjentów doświadczających silnych myśli samobójczych i wysokiego poziomu cierpienia, które uniemożliwiał im codzienne funkcjonowanie. Nie zawsze jednak leki są wyborem pierwszego rzutu. W przypadku mniej nasilonych epizodów depresyjnych lub chorych z dystymią czasami proponuje się najpierw psychoterapię. Formę leczenia każdorazowo powinien dobrać psychiatra.

Psychoterapia

To, jak radzić sobie z depresją, w dużej mierze zależy od stopnia nasilenia objawów, jednak psychoterapia jest niemal zawsze polecaną metodą leczenia. Pozwala na rozpoznanie źródeł problemu i zajęcie się nimi. O ile farmakoterapia zmienia “chemię w mózgu”, o tyle psychoterapeuta zajmuje się z pacjentem schematami zachowań, które mogą podtrzymywać dokuczliwe symptomy. W przypadku depresji najczęściej polecanym nurtem jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która może być szczególnie pomocna, gdy osoba mierzy się z negatywnymi myślami i przekonaniami na swój temat. Dzięki regularnym spotkaniom z terapeutą możliwa jest remisja.

Inne formy leczenia

Czasami leki przeciwdepresyjne i psychoterapia nie wystarczają. Pacjenci mogą zastanawiać się, kiedy depresja jest nieuleczalna i czy można chorować na depresję przewlekle do końca życia. Rzeczywiście w przypadku niektórych osób nie działa farmakoterapia. Mówimy wtedy o depresji lekoopornej, którą można leczyć elektrowstrząsami. Choć metoda ta brzmi drastycznie, jest ona skuteczna i niekiedy proponuje się ją pacjentom z głębokimi zaburzeniami depresyjnymi. Dzieje się tak rzadko i tylko pod warunkiem ciężkiej postaci depresji, w której rokowania są złe – nie pomagają leki oraz psychoterapia. Z kolei chorym na depresję z przebiegiem sezonowym może pomóc fototerapia.

Zapobieganie depresji i nawrotom choroby

Depresja to choroba, która ma charakter nawracający. Można zastanawiać się, jak depresja zmienia człowieka – niestety wiele objawów, pomimo leczenia, towarzyszy pacjentowi przez dłuższy czas, np. zmniejszona chęć realizacji swoich pasji albo negatywne myśli o sobie. Szacuje się, że w ciągu dwóch lat po wystąpieniu epizodu depresyjnego zdecydowana większość pacjentów doświadczy kolejnego epizodu. Dlatego tak ważna jest profilaktyka.

Utrzymanie równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym

Życiowa równowaga pozwala na uchronienie się przed licznymi zaburzeniami zdrowia psychicznego, nie tylko przed depresją. Brak takiej równowagi można rozpoznać choćby po stale utrzymującym się stresie, bólach ciała, które nie mają medycznego wytłumaczenia, czy lęku przed pójściem do pracy. Jeśli pacjent zauważy u siebie nadmierną koncentrację na obowiązkach zawodowych i wynikające z tego napięcie, może skorzystać z pomocy psychologicznej jako formy zapobiegania depresji.

Aktywność fizyczna

Liczne badania pokazują związek pomiędzy aktywnością fizyczną a depresją. Choroba ta nie zostanie wyleczona dzięki joggingowi czy jodze, ale regularny ruch działa profilaktycznie i zmniejsza odczuwania objawów lękowych i depresyjnych. Ważna jest też aktywność outdoorowa, taka jak spacery albo nordic walking, dzięki której pacjent ma kontakt z naturą i wychodzi z domu.

Zdrowe odżywianie

To, co robi człowiek w depresji, to często nieregularne spożywanie posiłków, które dodatkowo są pozbawione ważnych mikroelementów. Okazuje się, że witaminy z grupy B czy kwasy omega-3 mają profilaktyczne znaczenie w rozwoju tej choroby, dlatego aby zapobiegać nawrotom, pacjent powinien zadbać o zdrową dietę, bogatą w kwasy tłuszczowe, witaminę B12, cynk czy kwas foliowy.

Wysypianie się

Zaburzenia snu są jednym z najczęstszych objawów depresji. Podczas remisji choroby warto więc zadbać o dobry rytm snu. Można to uzyskać poprzez przestrzeganie kilku zasad dobrej higieny zasypiania, zwłaszcza zaś ograniczenie niebieskiego światła przed zaśnięciem i utrzymywanie w sypialni temperatury około 20 stopni, jeśli jest to możliwe. W niektórych przypadkach wysypianie mogą ułatwić suplementy z melatoniną. Przyjmowanie suplementów i leków należy skonsultować z lekarzem psychiatrą.

Relaks

Nie ma wytycznych co do form relaksu, z której najbardziej skorzysta osoba z depresją. Zachowanie związane z cierpieniem w czasie tej choroby czasami uniemożliwia podjęcie jakiejkolwiek aktywności, dzięki której pacjent mógłby znaleźć wytchnienie. Tym bardziej ważne jest, by nakłaniać bliskie osoby do nawet krótkich sesji relaksacyjnych, np. słuchania ulubionej muzyki lub medytacji (o ile medytacja nie pogłębia objawów). Inne formy odpoczynku, które można stosować w formie profilaktyki podczas remisji, to spacery, hobby takie jak układanie puzzli czy taniec.

Współcześnie wiele osób zastanawia się, czy ma depresję albo jak pomóc osobie w depresji, która nie chce się leczyć. Na szczęście medycyna i psychologia zajmują się tym tematem od dawna, dzięki czemu rozpoznawanie depresji oraz jej leczenie staje się coraz bardziej skuteczne. Pamiętaj, że nie musisz zostawać sam_a z tym, przez co przechodzisz. Opieka psychiatryczna i psychologiczna pozwoli Ci powrócić do życiowej równowagi.