Nutrition

Zaburzenia odżywiania - rodzaje, objawy, leczenie

26 May 2023
9 minutes of reading
Jedzenie to jedna z podstawowych potrzeb każdego człowieka – spełnia funkcje biologiczne, ale też kulturowe czy społeczne. Niestety czasami to właśnie spożywanie posiłków zaczyna stanowić poważny problem zagrażający zdrowiu i życiu.
Zaburzenia odżywiania - rodzaje, objawy, leczenie
Table of content

W poniższym artykule odpowiadamy na pytania, jak rozpoznać zaburzenia odżywiania, jakie są ich przyczyny i objawy, a także jak przebiega leczenie.

Zaburzenia odżywiania – co to takiego?

Współczesny wzorzec piękna sprawia, że dla wielu osób obraz własnego ciała stał się problemem, co w konsekwencji może powodować nieprawidłowe nawyki żywieniowe, takie jak obsesyjne ważenie jedzenia i sprawdzanie kalorii czy też eliminowanie z codziennej diety wartościowych produktów, tylko dlatego, że są kaloryczne. Takie nieprawidłóowe relacje z jedzeniem, zwłaszcza jeśli utrzymują się przez dłuższy czas, czasami prowadzą do zaburzeń odżywiania.

Zaburzenia odżywiania (można spotkać się również z określeniami “zaburzenia jedzenia” i “zaburzenia żywieniowe”) to zespół schorzeń, które charakteryzują się nieprawidłowościami w przyjmowaniu pokarmów i prowadzą do wielu kompensacyjnych albo nietypowych zachowań. W centrum tych zaburzeń nie zawsze jest własny wygląd i chorują na nie nie tylko nastolatkowie – osoba dorosła czy osoba starsza też może doświadczyć tego typu zaburzeń.

Czy zaburzenia odżywiania to choroba?

W psychiatrii i psychologii nie ma zgody co do różnicy pomiędzy chorobą a zaburzeniem. Warto jednak pamiętać, że zaburzenia odżywiania to poważne zakłócenia wzorca jedzenia oraz codziennego funkcjonowania, a czasami także zdrowia somatycznego (np. skrajnie niska masa ciała prowadzi do licznych negatywnych konsekwencji). Dodatkowo niektóre zaburzenia odżywiania, np. anoreksja, bulimia, zaburzenia z napadami objadania się, mogą prowadzić do śmierci – pacjent umiera wskutek fizycznego wyniszczenia organizmu lub próby samobójczej. Szczególnie anoreksja uznawana jest za chorobę o wysokim wskaźniku śmiertelności. Czym nie są zaburzenia odżywiania? - czytaj tutaj.

Z czym współwystępują zaburzenia odżywiania?

Niestety zaburzenia odżywiania współwystępują z innymi trudnościami zdrowia psychicznego. Statystyki i doświadczenie kliniczne pokazują, że pacjent z zaburzeniem odżywiania może cierpieć również na: zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe czy zaburzenia osobowości. Leczenie staje się wtedy bardziej skomplikowane i wymaga zarówno ustabilizowania stanu zdrowia somatycznego, jak i wzięcia pod uwagę, że objawy pacjenta mogą wynikać nie tylko z zaburzeń odżywiania.

Jakie są rodzaje zaburzeń odżywiania?

Anoreksja i bulimia – bez wątpienia to właśnie te dwie choroby przychodzą na myśl, kiedy pojawia się temat zaburzeń odżywiania. Jednak klasyfikacja zaburzeń odżywiania (np. ICD-10) wymienia znacznie więcej zaburzeń związanych z jedzeniem.

Specyficzne zaburzenia odżywiania

Specyficzne zaburzenia odżywiania to anoreksja (jadłowstręt psychiczny) oraz bulimia (żarłoczność psychiczna). Choroby z tej grupy występują najczęściej wśród nastolatków i młodych dorosłych, a dodatkowo znaczenie ma także płeć – kobiety chorują znacznie częściej (statystyki pokazują, że zachorowania na anoreksję i bulimię dotyczą w 90% płci żeńskiej). Bez względu na to, kto choruje, kobieta czy mężczyzna, oba schorzenia poważnie zagrażają zdrowiu – o anoreksji mówi się nawet, że wśród chorób psychicznych jest jedną z najbardziej śmiertelnych.

Ktoś, kto nigdy nie doświadczył problemów z jedzeniem, może zastanawiać się, jak wygląda zaburzenie odżywiania. Anoreksja to choroba, w której pacjent ma zaburzony obraz swojego ciała – pomimo chudości uważa siebie za osobę otyłą. Może występować w dwóch typach – z napadami jedzenia i przeczyszczania bądź bez takich napadów i zachowań kompensacyjnych. Bulimia z kolei to choroba, w której pojawia się objadanie (nie powinno używać się oceniającego słowa “obżarstwo”) oraz działania kompensacyjne, w które angażuje się pacjent, aby zapobiec przyrostowi wagi (np. przyjmuje środki przeczyszczające).

Niespecyficzne zaburzenia odżywiania

Grupa tzw. niespecyficznych zaburzeń odżywiania obejmuje schorzenia takie jak:

  • pica – spożywanie niejadalnych substancji, np. plastiku;
  • napady objadania się – napady jedzenia podobne do bulimii, jednak pacjent nie stara się ich kompensować np. intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi;
  • zaburzenia przeżuwania – osoba zjada pokarm, następnie go zwraca i zjada ponownie;
  • avoidant/restrictive food intake disorder (tzw. ograniczanie przyjmowania pokarmów) – jedzenie zbyt mało, co prowadzi do braku przyrostu masy ciała lub do utraty wagi.

Wskazuje się także na inne zaburzenia stanu zdrowia wywołane złym odżywianiem, które niekoniecznie znajdują swoje odzwierciedlenie w jednostkach diagnostycznych, np. diabulimia (dotyczy osób chorujących na cukrzycę typu pierwszego, które intencjonalnie pomijają dawki insuliny po to, by schudnąć), ortoreksja (nadmierna koncentracja na tym, by jeść tylko zdrowie jedzenie), drunkoreksja (inaczej: alkoreksja; ograniczenie jedzenia na rzecz spożywania alkoholu), zespół smakosza (inaczej: zespół Gourmanda; nietypowe zainteresowaniem jedzeniem, upodobanie do wykwintnego jedzenia).

Zaburzenia odżywiania o podłożu psychogennym

Czasami mówi się o zaburzeniach odżywiania o podłożu psychogennym, ale warto pamiętać, że nie ma takiej osobnej kategorii diagnostycznej. Badania pokazują, że wiele zaburzeń związanych z jedzeniem ma w etiologii czynnik psychiczny, co oznacza, że rozwinęły się na podłożu psychogennym. Ostatnio wskazuje się na to, że otyłość jest chorobą, która rozwija się i jest podtrzymywana po części ze względu na problemy emocjonalne. Z kolei patologiczny brak apetytu może pojawić się np. u osób starszych doświadczających depresji.

Zaburzenia odżywiania – objawy

Objawy zaburzeń odżywiania zależą od rodzaju zaburzenia – np. anoreksja, bulimia i napady objadania w niektórych aspektach są podobne, jednak nie we wszystkich. Nie można powiedzieć chociażby, że utrata masy ciała czy koncentracja na wyglądzie są wspólne dla wszystkich zaburzeń.

Objawy anoreksji:

  • waga ciała jest już niska, mimo to pacjent nadal ogranicza liczbę posiłków i ich kaloryczność,
  • nadmierne zaniepokojenie tym, że masa ciała stanie się większa,
  • zniekształcona percepcja własnego ciała,
  • mogą pojawić się napady objadania i w związku z tym zachowania kompensacyjne (nie u wszystkich pacjentów).

Objawy bulimii:

  • utrata kontroli nad jedzeniem – spożywanie dużych posiłków,
  • kontrola masy ciała poprzez zachowania takie jak: nadmierna aktywność fizyczna, wymioty czy zażywanie leków prowadzących do chudnięcia,
  • nie występuje zakrzywiony obraz własnego wyglądu.

Bulimia częściej spotykana jest u pacjentów, którzy muszą zachować szczupłą sylwetkę z takich względów jak zawodowe uprawianie sportu (np. u gimnastyczek).

Objawy napadowego objadania się:

  • utrata kontroli nad spożywanym pokarmem – co najmniej jeden napad w tygodniu,
  • podczas napadu jedzenie zbyt dużo i zbyt szybko aż do przepełnienia mimo brak odczuwanego głodu,
  • poczucie winy z powodu napadów,
  • nie występują zachowania kompensacyjne w celu zapobiegnięcia przytyciu.

Zaburzenia odżywiania konsekwencje

Bez względu na rodzaj zaburzenia odżywiania, zdrowie pacjenta jest zagrożone – medyczne następstwa restrykcji albo napadów jedzenia mogą być poważne. Konsekwencje, które najczęściej dotykają osoby chorujące na zaburzenia odżywiania, to:

  • utrata masy mięśniowej,
  • duża utrata wagi lub jej wzrost,
  • zaburzenia rytmu serca,
  • zaburzenia płodności,
  • zespół ponownego odżywienia (zaburzenia gospodarki elektrolitowej),
  • brak miesiączki,
  • zły wygląd skóry,
  • wypadanie włosów,
  • problem z układem pokarmowym,
  • osłabienie i ospałość,
  • zły stan uzębienia,
  • zwiększone ryzyko wystąpienia osteoporozy.

Przyczyny zaburzeń odżywiania

Przyczyny zaburzeń odżywiania w dużej mierze zależą od wieku pacjenta albo kontekstu pojawienia się choroby. Specyficzne zaburzenia odżywiania najczęściej dotyczą nastolatków.

Zaburzenia odżywiania u osób starszych

Zdrowie seniorów to ciągle zbyt rzadko podejmowany temat i badany przez klinicystów obszar. U osób starszych stany zdrowotne związane z jedzeniem najczęściej nie są diagnozowane jako zaburzenia odżywiania. W tym przypadku mamy do czynienia np. z niedożywieniem, które powstaje na skutek przyczyn medycznych, społecznych oraz psychologicznych, takich jak niektóre choroby somatyczne, zły stan materialny, brak wsparcia społecznego, demencja czy depresja.

Zaburzenia odżywiania u dzieci i młodzieży

Dzieci i młodzież to specyficzna grupa, którą uznaje się za najbardziej narażoną na zaburzenia odżywiania. Szczyt zachorowalności na takie zaburzenia, jak anoreksja czy bulimia, przypada na okres nastoletni. Dziecko albo nastolatek na co dzień żyje na styku kilku środowisk – rodzinnego, rówieśniczego i szkolnego – a na dodatek wiele czasu spędza w Internecie czy w mediach społecznościowych. Ze względu na specyfikę tego okresu wzrasta ryzyko wystąpienia trudności zdrowia psychicznego. Możliwe przyczyny zaburzeń odżywiania u dzieci i młodzieży to:

  • uwarunkowania genetyczne,
  • zaburzenia neuroprzekaźników,
  • czynniki osobowościowe, np. nadmierna samokontrola lub brak samokontroli, zaniżona samoocena,
  • problem na tle rodzinnym, np. konflikty między rodzicami, rozwód rodziców,
  • nadopiekuńczość rodziców, nadmierne oczekiwania opiekunów wobec dziecka,
  • obraz idealnego ciała pokazywany w mediach.

Niektóre z przyczyn nadal pozostają nieokreślone i nie jesteśmy pewni, co wpływa na zaburzenie odżywiania i na to, że pojawiło się ono u danej osoby.

Jeśli rodzic zauważy u swojego dziecka nieprawidłowości w obszarze jedzenia czy też nadmierne zainteresowanie swoją wagą i próby wyszukiwania informacji, jak wywołać zaburzenia odżywiania, to warto umówić wizytę u specjalisty zdrowia psychicznego. Takie sygnały nie muszą od razu oznaczać klinicznych zaburzeń, ale są niepokojące i wymagają omówienia z terapuetą czy psychiatrą.

Zaburzenia odżywiania w ciąży

Zaburzenia odżywiania w ciąży są szczególnie niebezpieczne dla matki i rozwijającego się płodu. Kiedy pojawia się zaburzenie odżywiania u ciężarnej kobiety, należy szczególnie szybko zgłosić się na leczenie, aby uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych. Leczenie ustala lekarz, ale pomocny może być też psycholog czy psychiatra specjalizujący się w tego typu problemach. Czasami kobiety chorują na tzw. anoreksję ciążową, czyli pregoreksję.

Zaburzenia odżywiania – leczenie

Kto leczy zaburzenia odżywiania

W pierwszym kroku pacjenci oraz ich rodziny zastanawiają się, kto diagnozuje zaburzenia odżywiania – psycholog czy psychiatra. W przypadku zaburzeń zdrowia psychicznego formalną diagnozę wystawia wyłącznie lekarz psychiatra. Natomiast psycholog ma odpowiednią wiedzę, aby zauważyć niepokojące sygnały. Może wykonać też przesiewowy test na zaburzenia odżywiania. Bez względu na to, kto stwierdza chorobę, należy jak najszybciej rozpocząć leczenie.

To, jak leczyć zaburzenia odżywiania, zależy od ich rodzaju i stopnia nasilenia. W terapię powinien być zaangażowany psychiatra (a często także cały zespół medyczny, jak np. w przypadku anoreksji czy zaawansowanej bulimii), pychoterapeuta oraz psychodietetyk.

Gdzie leczyć zaburzenia odżywiania

Nigdy nie można lekceważyć chorób takich jak zaburzenia odżywiania. Leczenie odbywa się często stacjonarnie – w domu pacjenta oraz w gabinetach lekarskich i psychoterapeutycznych. W przypadku anoreksji i bulimii czasami zalecane jest leczenie ambulatoryjne, czyli szpital psychiatryczny. Istnieją także prywatne ośrodki leczenia zaburzeń odżywiania, które przypominają oddziały szpitalne.

Terapia zaburzeń odżywiania

Najbardziej znane i przebadane nurty terapeutyczne, które są stosowane w przypadku zaburzeń odżywiania, to: terapia poznawczo-behawioralna, terapia akceptacji i zaangażowania, terapia systemowa oraz terapia psychodynamiczna.

Najważniejsze pytania, które pojawiają się w gabinecie psychoterapeuty, dotyczą tego, jak pokonać zaburzenia odżywiania i jak sobie radzić, gdy zachorujemy bądź gdy zachoruje nasze dziecko. Psychoterapia jest niezwykle ważną częścią leczenia, która pozwala pacjentom (oraz ich rodzinom) dotrzeć do źródła ich trudności. Po ustabilizowaniu stanu ogólnomedycznego psychoterapia powinna być podstawą wychodzenia z zaburzeń odżywiania.

Jak samemu wyleczyć się z zaburzeń odżywiania

Sprawdzone metody leczenia obejmują opiekę psychiatryczną, psychoterapię, a czasami także opiekę innych lekarzy i specjalistów – zwłaszcza w przypadku zaburzeń, które negatywnie wpływają na stan zdrowia somatycznego. Takie schorzenie, jak bulimia czy anoreksja, to poważny problem – nie da się ich wyleczyć domowymi sposobami.

Zaburzenia odżywiania – jak pomóc bliskiej osobie

Nie wszystkie osoby z zaburzeniami odżywiania myślą o tym, jak się pozbyć niebezpiecznych dla zdrowia objawów. W przypadku anoreksji czy bulimii potrzeba bycia szczupłym jest bardzo silna i może przesłaniać medyczne konsekwencje. Dlatego tak bardzo ważne jest wsparcie bliskich osób, które będą dostrzegały niepokojące symptomy w zachowaniu czy w wyglądzie pacjenta. Jeśli zastanawiasz się, czy ktoś Ci bliski może zmagać się z zaburzeniami, porozmawiaj z nim_nią o tym. Okazanie wsparcia to często pierwszy krok do uzyskania profesjonalnej pomocy.

Zaburzenia odżywiania w Polsce – statystyki

Do tej pory w Polsce nie przeprowadzono dokładnych badań, które jasno mówiłyby o tym, ile kobiet i mężczyzn choruje na zaburzenia odżywiania. Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia podaje, że na anoreksję i bulimię chorują dzieci od około 13 roku życia, natomiast wśród całej populacji 0,9% może chorować na anoreksję, a 1,5% na bulimię.

Jak zapobiegać zaburzeniom odżywiania

Często rodzice zastanawiają się, skąd biorą się u ich dzieci zaburzenia odżywiania. Słodycze, przekąski czy słodkie napoje mogą być przyczyną niektórych trudności z jedzeniem, ale nie wszystkich. Należy pamiętać, że zaburzenia odżywiania często mają podłoże psychiczne bądź są uwarunkowane czynnikami osobniczymi, takimi jak uwarunkowania genetyczne albo cechy osobowości pacjenta.

Profilaktyka zaburzenia odżywiania powinna obejmować przede wszystkim:

  • edukację dietetyczną na temat prawidłowego żywienia, aby zapobiegać rozwojowi zaburzenia odżywiania (co jeść, jak odżywiać się zdrowo i sycąco, ale bez restrykcji i odmawiania sobie przyjemności z jedzenia),
  • edukację psychologiczną na temat regulowania emocji, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i stresem,
  • rozmowy z dziećmi i młodzieżą na temat szkodliwości obrazów pokazywanych w social mediach.

Działania profilaktyczne powinny zmierzać również do uwrażliwiania rodziców i nauczycieli na zauważenia niepokojących sygnałów mogących wskazywać na rozwijające się zaburzenie. Młodzi pacjenci zazwyczaj nie zwierzają się ze swoich problemów związanych z jedzeniem, nie przyznają do swojego cierpienia i nie pytają rodziców wprost “Dlaczego mam zaburzenia odżywiania?”. To ważne, by dorośli sami byli na to wyczuleni.

Zaburzenia odżywiania są poważnym stanem zdrowotnym obejmującym zarówno zdrowie psychiczne, jak i somatyczne. Aby je wyleczyć, potrzebna jest szybka i kompleksowa pomoc.  Współpraca z psychoterapeutą wykwalifikowanym i doświadczonym w temacie zaburzeń odżywiania to często podstawa leczenia.


Wellbee - Redakcja Wellbee
Wellbee - Redakcja Wellbee
Redakcja Wellbee
Wellbee.pl to platforma psychoterapii i rozwoju osobistego. Znajdziesz tu wykwalifikowanych specjalistów zdrowia psychicznego oraz materiały psychoedukacyjne. Twoje zdrowie zaczyna się w głowie!

Do you need therapy or consultation?

+48 22 307 32 24Open Monday to Friday 8am-9pm
Weekends 10am-2pm

Are you in a crisis and the situation you are in threatens your life or health?

112Call the emergency number
116 111Helpline for children and young people
Wellbee Therapy Sp. z o.o.
ul. Chmielna 2/31
00-020 Warszawa
You can find us on: