Parenting

Czy narcyzm to norma u nastolatków?

12 April 2021
7 minutes of reading
Osoba cierpiąca na zaburzenia o charakterze narcystycznym nie potrafi zaakceptować siebie, swoich pozytywnych i negatywnych stron i towarzyszy jej wielkie cierpienie. Czym różni się narcystyczne zaburzenie osobowości od narcystycznych cech zachowań nastolatków? Prawdziwa historia młodego Narcyza Historia narcyza przedstawia pięknego, młodego człowieka, który zakochał się we własnym odbiciu w tafli wody. Do dziś mityczny Narcyz pozostaje symbolem człowieka zakochanego w sobie. Prób
Czy narcyzm to norma u nastolatków?
Table of content

Osoba cierpiąca na zaburzenia o charakterze narcystycznym nie potrafi zaakceptować siebie, swoich pozytywnych i negatywnych stron i towarzyszy jej wielkie cierpienie. Czym różni się narcystyczne zaburzenie osobowości od narcystycznych cech zachowań nastolatków?

Prawdziwa historia młodego Narcyza

Historia narcyza przedstawia pięknego, młodego człowieka, który zakochał się we własnym odbiciu w tafli wody. Do dziś mityczny Narcyz pozostaje symbolem człowieka zakochanego w sobie. Próbując przybliżyć za pomocą tej historii zjawisko zaburzeń narcystycznych można, a wręcz należy przedstawić ją nieco inaczej. 

Jest to opowieść o młodym mężczyźnie, który poszukiwał siebie, a poprzez relację z samym sobą realizował potrzebę wzmocnienia poczucia własnej wartości i samooceny. W swoim działaniu dążył do nawiązania bliskiej relacji z osobą, która wyglądała dokładnie tak, jak on sam.

Idąc dalej możemy też dostrzec, że Narcyz, kierowany ogromnym lękiem, nie potrafił zbudować i podtrzymać odwzajemnionych relacji z innymi ludźmi – potrafił być tylko ze sobą, z własnym odbiciem w tafli wody. Odrzucał miłość kobiet, które mu ją wyznawały, skupiając się tylko na sobie i przyglądając się temu, kim jest. Nigdy nie dopuścił myśli, że ktoś inny mógłby być przez niego widziany jako piękny, ważny i wart miłości. 

Czy narcyzm to niedojrzałość?

W literaturze specjalistycznej, w kontekście grupy wiekowej jaką stanowią nastolatki, zjawisko narcyzmu przywołuje się szczególnie często. Autorzy wskazują na przeplatające się ze sobą składniki narcyzmu, spośród których część ma charakter rozwojowy, a część antyrozwojowy dla dorastającej osoby. Każdy człowiek posługuje się w trudnych momentach mechanizmami, które można uznać za narcystyczne. Ludzie bronią w ten sposób komfortu swojego życia wewnętrznego i jest to zdrowe – nie oznacza od razu zaburzonej narcystycznie osobowości.

Istnieje jednak poziom organizacji osobowości, w której to, co u człowieka dorosłego postrzegane jest jako patologiczny objaw zaburzenia narcystycznego, w wieku nastoletnim wpisywać się może w zachowania potrzebne i pozytywne rozwojowo. 

Na pierwszy rzut oka charakterystyczne dla adolescenta aspekty życia psychicznego takie jak zachowania egoistyczne, perfekcjonistyczne, destrukcyjne czy depresyjne, obrazują narcystyczne zaburzenie osobowości. Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę ten okres życia w całej jego okazałości, okazuje się to mniej oczywiste. Nawet niewielkie porażki i rozczarowania, a tym bardziej większe upokorzenia i niedoskonałości życia szczególnie łatwo w tym okresie wpychają człowieka w nieprzyjemne, zmieniające się nastroje. W tym również widać podobieństwo adolescencji i narcyzmu. 

Dzieje się to również za sprawą działania mózgu i zmian w ważnych jego obszarach. Zwykło się mawiać, że problem stanowią hormony, ich rosnący poziom i wzajemne oddziaływanie. Aktualna wiedza wskazuje na to, że to ośrodkowy układ nerwowy, szczególnie kora przedczołowa, funduje nastolatkowi burzę emocjonalną, z którą tak ciężko mu się uporać.

Wyniosłość, przechwalanie się, lekceważenie zasad, udawanie obojętności w odpowiedzi na krytykę, porażkę, rozczarowanie lub separację – wszystko to cechy zarówno narcyzmu, jak i adolescencji. Wszystko to nasuwa skojarzenie, że nastolatkowi nie zależy na niczym, niczym się nie przejmuje, na wszystko reaguje nerwowo i odrzucająco, dewaluuje ludzi ze swojego otoczenia, uważa że wie wszystko najlepiej i jest według siebie najmądrzejszy. Często też spędza czas wpatrzony w lustro niczym mityczny Narcyz w swe odbicie w tafli wody. 

Czy każdy nastolatek to narcyz?

Trudno znaleźć inny czas w życiu człowieka, z którym tak jasno kojarzyłby się narcyzm. Dorosły, obserwując nastolatka, może mieć wrażenie, że traktuje on cały świat jak swoją własność, jak “dojną krowę” z której można bezustannie czerpać. Ponadto, w okresie tym widać duże skupienie się na sobie, szczególnie na własnym wyglądzie. Nastolatki starają się swoim strojem i innymi aspektami związanymi z atrakcyjnością fizyczną pozostawać poniekąd spójni z aktualnymi trendami, a jednocześnie chcą się wyróżniać. 

Należy jednak zwrócić uwagę na to, że ten mocno zarysowany w zachowaniu egoizm i często omnipotencja są młodym ludziom bardzo potrzebne. Jest to znacznie łatwiejsza droga, niż uznanie licznych trudności, które dziecku ciężko jest przyjąć. Łatwiej jest uznać, że ma się wszystko w nosie, niż zbliżyć się do swojego cierpienia i przerażających, nowych aspektów życia, które pojawiają się przed oczami nastolatka, a także w nim samym – w jego ciele i umyśle. 

Na uwagę zasługuje tu również temat rodzącej się seksualności, pojawiającej się masturbacji oraz związanych z nią uczuć wobec siebie, wyrzutów sumienia i wątpliwości. Możemy więc dla pewnego uproszczenia wprowadzić podział na dzieci zdrowe, niejako używające postaw i zachowań narcystycznych w celu obrony siebie i swojego samopoczucia wśród innych oraz na dzieci, u których z pewnym prawdopodobieństwem rozwinie się w przyszłości narcystyczne zaburzenie osobowości. 

Według licznych badań najbardziej istotnymi czynnikami wpływającymi na ryzyko powstawania zaburzeń osobowości jest występowanie w okresie dorastania takich aspektów jak: odrzucenie przez rodziców, ich niestabilność emocjonalna, niespójność i nieprzewidywalność szczególnie w zachowaniu matki oraz nadużycie seksualne. 

Dlaczego nastolatkom jest trudno?

Okresowi adolescencji, nawet w przypadku prawidłowego rozwoju oraz bycia otoczonym licznym gronem kolegów i koleżanek, towarzyszy dużo samotności i izolacji. Jeżeli borykający się z narcystycznym stosunkiem do świata nastolatek kłamie, kradnie, manipuluje oraz przejawia inne zachowania antyspołeczne, a dodatkowo jest zawistny wobec zabawy i radości innych i nie toleruje ich odmienności – ściąga na siebie niebezpieczeństwo bycia odrzuconym. 

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że nastoletniość to czas, w którym młody człowiek boleśnie zderza się z odmiennością innych. Jeszcze nie umie jej zaakceptować, trudno mu znieść, że ktoś myśli inaczej i jest po prostu zupełnie inny. W zetknięciu z tym faktem – a dzieje się to właściwie na co dzień – dokonuje różnych zabiegów, starając się jednocześnie być inny i taki sam jak otoczenie. Stara się pozostawać indywidualnością, ale też być wystarczająco dopasowanym do większości. 

Problemem dla dorastającej osoby jest również coraz większa separacja od rodziców, mimo że z zewnątrz może to wyglądać zupełnie inaczej. Załóżmy, że nastolatek postanowił zaniedbywać szkołę i działać tym samym na swoją niekorzyść, nie zdając sobie sprawy z konsekwencji takiego zachowania. Obserwatorowi może wydawać się, że młody człowiek uważa się już za dorosłego i nie obchodzi go zdanie rodziców, a coraz gorsze oceny w szkole nie robią na nim żadnego wrażenia. 

Z terapeutycznego punktu widzenia jest to kolejny przykład zachowania, które tylko z zewnątrz wygląda na demonstrację siły czy bunt, a w rzeczywistości świadczy o wrażliwości i trudnościach w radzeniu sobie adolescenta z otaczającą go rzeczywistością.

Nastolatek na głębszym poziomie, poprzez problemy szkolne, może w pewnym sensie starać się zaprzeczyć temu, że jest samodzielną i odpowiedzialną osobą. Takie zachowanie może być odpowiedzią na coraz większą (i tym samym wzbudzającą niepokój) odrębność i wyrażać nawet nieświadomą chęć pozostania w domu, przy rodzicach. 

Czy narcyzm u nastolatka wymaga psychoterapii?

To, co wygląda na narcystyczne zaburzenie, to często jedynie nieodłączny aspekt procesu kształtowania się osobowości. Z udziałem mądrego wsparcia bliskich osób, nastolatek ma szansę powoli zmieniać odbiór świata i siebie samego na mniej surowe i bardziej wyrozumiałe. Dlatego tak ważna jest świadomość rodziców, że mają ogromy wpływ na kształtowanie się osobowości swojego dziecka. Często najlepszym rozwiązaniem jest zaproponowanie rodzicom psychoterapii, co z całą pewnością wspiera cały system i pomaga dzieciom. W rodzinie o solidnych fundamentach łatwiej jest dostrzec, że narcystyczny sposób działania może mieć swoje pozytywne rozwojowo funkcje, daje to bowiem przestrzeń do eksploracji świata i eksperymentów, dzięki którym buduje się tożsamość.

Wynika z tego przedstawiany w pracach poświęconych narcyzmowi związek pomiędzy narcystycznym zaburzeniem osobowości, a doświadczeniami w okresie wczesnego dzieciństwa. W okresie adolescencji jakość i charakter doświadczeń bliskości i relacji z wcześniejszych etapów życia ma ogromne znaczenie. Istotnym jest, aby nie bagatelizować i nie pomijać przejawów opisywanych tu trudnych zachowań młodzieży. Szczególnie dlatego, że możemy pomylić zdrowy rozwój z kryzysem, w którym młodemu człowiekowi potrzebna jest pomoc.

Jeśli więc nastolatek zachowuje się skrajnie egoistycznie oraz posiada osłabioną refleksję na temat własnych zachowań, przez co nie liczy się z uczuciami innych, doświadcza napadów gniewu lub lęku, warto skonsultować sprawę ze specjalistą. 

Jako rodzice nie wiemy, czy dziecko przejawia wobec świata zdrowy narcyzm czy taką jego formę, która może oznaczać zaburzoną osobowość w przyszłości. Warto więc skorzystać z pomocy psychoterapeutycznej, aby przeciwdziałać pogarszaniu się tej sytuacji. Nastolatkowi powinna być również umożliwiona taka pomoc, gdy sam zgłosi taką potrzebę. Może bowiem mieć poczucie, że jego relacje z innymi ludźmi sprawiają mu wiele trudności, towarzyszy im krytycyzm, a w codziennym funkcjonowaniu przejawia się szczególna podatność na frustracje z powodu chęci bycia najlepszym i jedynym. 

Musimy pamiętać, że mitologiczny Narcyz kojarzy się nam z kimś zakochanym w sobie, komu jest dobrze ze sobą samym, z kimś o wysokim poczuciu własnej wartości, ale w rzeczywistości jest zupełnie inaczej. Osoba narcystyczna nie potrafi zaakceptować siebie, swoich pozytywnych i negatywnych stron, co oznacza, że nie widzi siebie prawdziwego, nie widzi siebie w całości. Człowiek zmagający się z narcyzmem nie potrafi uznać swojej słabości i tego, że potrzebuje innych, towarzyszy mu więc wielkie cierpienie.

Wytyczenie granicy pomiędzy psychicznym zdrowiem, a zaburzeniem w okresie adolescencji, nie mieści się w gotowych kategoriach czy teoriach. Na pytanie, czy nastolatek potrzebuje psychoterapii, może odpowiedzieć jedynie specjalista po głębszym zbadaniu tego, z czym i w jaki sposób mierzy się młody człowiek. 

 

Bibliografia:

Cierpiałkowska L, Sęk H., Psychologia kliniczna, PWN, Warszawa 2019 Waddell M., O nastolatkach. Opowieści o światach wewnętrznych, Oficyna Ingenium, Warszawa 2019 Walewska K., Psychoanaliza współcześnie. Dziecko w terapii, Medipage, Warszawa 2008

Wellbee - Anna Czajkowska
Wellbee - Anna Czajkowska
Anna Czajkowska
Jestem psychoterapeutką w trakcie szkolenia we Wrocławskim Instytucie Psychoterapii oraz pedagogiem specjalizującym się w resocjalizacji młodzieży.

Do you need therapy or consultation?

+48 22 307 32 24Open Monday to Friday 8am-9pm
Weekends 10am-2pm

Are you in a crisis and the situation you are in threatens your life or health?

112Call the emergency number
116 111Helpline for children and young people
Wellbee Therapy Sp. z o.o.
ul. Chmielna 2/31
00-020 Warszawa
You can find us on: