Problemy intymne

Czy to normalne, że...? Norma seksualna i preferencje bez tajemnic

20 luty 2022
8 min czytania
Od niepamiętnych czasów seksualność jest jednym z elementów funkcjonowania człowieka uznawanym za temat tabu. O seksie rzadko rozmawiamy, choć w ostatnich latach widać w tym kontekście powolnie człapiące zmiany. Norma seksualna to jednak cały czas coś, o czym niby gdzieś słyszeliśmy, ale nie do końca wiemy, o co w tym chodzi. Czy możemy w ogóle jakieś zachowanie seksualne określić jako normalne bądź nienormalne? W jaki sposób tę magiczną wiedzę posiąść?  Pojęcie normy i jej znaczenie obejmują
Czy to normalne, że...? Norma seksualna i preferencje bez tajemnic
Spis treści

Od niepamiętnych czasów seksualność jest jednym z elementów funkcjonowania człowieka uznawanym za temat tabu. O seksie rzadko rozmawiamy, choć w ostatnich latach widać w tym kontekście powolnie człapiące zmiany. Norma seksualna to jednak cały czas coś, o czym niby gdzieś słyszeliśmy, ale nie do końca wiemy, o co w tym chodzi. Czy możemy w ogóle jakieś zachowanie seksualne określić jako normalne bądź nienormalne? W jaki sposób tę magiczną wiedzę posiąść? 

Pojęcie normy i jej znaczenie obejmują bardzo wiele obszarów życia człowieka. Z całego wachlarza rodzajów norm możemy wyróżnić na przykład normy społeczne, prawne, religijne, moralne/etyczne, statystyczne, kliniczne, formalne czy nieformalne. Wymienione kategorie to jedynie namiastka całego zbioru norm funkcjonujących w świecie.

Na wyjaśnienie znaczenia każdej z nich, a także tego, co według niej można nazwać normalnym, można by pewnie przeznaczyć wiele godzin dyskusji, stron artykułów czy nawet całych książek. To, co wydaje się cechą wspólną każdej normy, to że norma ewoluuje. Zmienia się w czasie, ale też dostosowuje się do kontekstu, w jakim jest rozpatrywana. Kontekstem takim może być społeczeństwo, kultura, religia, a nawet bezpośrednie środowisko jednostki.

Norma seksualna i jej rodzaje

Norma seksualna to konstrukt, przy którym sytuacja staje się jeszcze bardziej skomplikowana. No bo niby w jaki sposób –  przy całej różnorodności ludzkich zachowań seksualnych – jednoznacznie określić, co jest normalne i zdrowe, a co świadczy o zaburzeniu?

W aktualnej literaturze seksuologicznej istnieje kilka ujęć wyjaśniających pojęcie normy seksualnej. Wyróżnia się wśród nich: normę kliniczną, partnerską, indywidualną i funkcjonalną. Poniżej znajdziesz kilka słów o każdej z nich.

Kliniczna norma seksualna

Obejmuje zachowania seksualne niewymagające interwencji terapeutycznej, ponieważ można zaliczyć je do jednej z trzech kategorii:

  • optymalna – są to zachowania seksualne zgodne zarówno z systemem wartości jednostki, jak i społeczeństwa, w którym jednostka żyje. Według literatury jest to na przykład klasyczny stosunek dwóch dorosłych osób odmiennej płci;
  • akceptowana – obejmuje zachowania seksualne, które wprawdzie wykraczają poza normę optymalną, ale jednocześnie nie zaburzają rozwoju jednostki i nie utrudniają nawiązywania głębszych relacji z innymi ludźmi. Według literatury do takich zachowań zalicza się przykładowo masturbację;
  • tolerowana – uwzględnia zachowania seksualne, które nie mieszczą się w żadnej z powyższych norm, nie świadczą jednak tym samym o zaburzeniach czy nieprawidłowościach. Literatura wskazuje tutaj na przykład seks grupowy.

Partnerska norma seksualna

(zdefiniowana przez H. Giese) Norma funkcjonująca między partnerami seksualnymi, wyznaczona przez następujące warunki:

  • różnica płci (aktualnie oczywiście nie obowiązuje!),
  • dojrzałość,
  • obustronna akceptacja,
  • warunek uzyskania rozkoszy,
  • nieszkodzenie zdrowiu,
  • warunek nienaruszania norm współżycia społecznego.

Indywidualna norma seksualna

(zdefiniowana przez J. Godlewskiego) uwzględnia trzy funkcje ludzkiej seksualności:

  • biologiczną (spełnianą przez prokreację),
  • psychologiczną (uzyskanie przyjemności, rozkosz),
  • funkcję społeczną (tworzenie więzi międzyludzkiej).

Według opisywanego podejścia możliwość spełnienia tych trzech funkcji kieruje jednostkę w stronę normy bądź patologii.

Indywidualna norma seksualna to nie tylko ta spełniająca kryteria normy partnerskiej. To norma, która równocześnie nie wyklucza ani nie ogranicza możliwości dokonania stosunku genitalno-genitalnego, mogącego z kolei doprowadzić do zapłodnienia. To norma, która nie cechuje się też utrwaloną tendencją do unikania współżycia.

Funkcjonalna norma seksualna 

Opiera się na przyjęciu założenia, że każde zachowanie człowieka może spełniać dwie funkcje równocześnie: osobistą i społeczną. Prawidłowe zachowania to takie, które nie naruszają żadnej z tych funkcji. W przypadku, gdy zachowanie spełnia tylko jedną z nich, równocześnie nie naruszając tej drugiej, nadal możemy je określić jako zachowanie prawidłowe.

W teorii przedstawione wyżej normy powinny uwzględniać wszelkie warianty ludzkich zachowań seksualnych. Mogą się one wzajemnie uzupełniać, a także być punktem wyjścia dla oceny danego zachowania w kategoriach normy i patologii. Jak to jednak wygląda w praktyce? Skąd pewność, że powyższe normy w sposób wyczerpujący odpowiadają na pytanie, czy coś jest normalne? Czy specjaliści_tki z zakresu seksuologii w swojej pracy opierają się jedynie na tych normach?

Klasyfikacje chorób a norma seksualna

W praktyce seksuologicznej przydatne są oczywiście aktualne klasyfikacje chorób – Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (niedługo ICD-11) oraz Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Klasyfikacje te systematyzują kryteria objawowe poszczególnych zaburzeń czy chorób, dzięki czemu ułatwiają postawienie diagnozy (lub jej wykluczenie).

Specjaliści_tki z zakresu seksuologii mogą również dodatkowo posługiwać się Powszechną Deklaracją Praw Seksualnych, o której więcej przeczytacie w poprzednim artykule.

Czytaj także: Seksuolog – z czym się do niego zgłosić?

Cierpienie do zaopiekowania

Najistotniejszą kwestią w pracy pomocowej wydaje się tzw. kryterium cierpienia. Doświadczane przez jednostkę cierpienie może dotyczyć różnorodnych aspektów seksualności. Może być zarówno odczuwane w rozmaity sposób, jak i mieć różne źródła. To właśnie tym cierpieniem należy się zaopiekować. W zależności od prezentowanego obrazu może ono wymagać różnych interwencji, których celem jednak zawsze będzie wsparcie – czy to w zrozumieniu własnej seksualności, czy w rozwiązaniu trudności z nią związanych.

W przypadku, kiedy na pierwszym planie pojawia się norma seksualna, pomoc udzielana przez specjalistę_tkę (czyli seksuologa_żkę) może polegać m.in. na:

  • edukacji seksualnej – w sytuacji, kiedy u podłoża trudności leży brak wiedzy;
  • normalizacji – czyli niejakim oswajaniu danego zjawiska/zachowania wywołującego cierpienie w sytuacji, kiedy jest to zachowanie/zjawisko zupełnie normalne i zdrowe;
  • psychoterapii – kiedy zgłaszane trudności wymagają głębszego przyjrzenia się ich źródłom, np. głęboko zakorzenione przekonanie u osoby o orientacji homoseksualnej, że pociąg seksualny do osób tej samej płci jest zaburzeniem.

Ze względu na ogromną różnorodność zachowań seksualnych człowieka i szerokie pojęcie normy seksualnej, praca pomocowa również wymaga wieloaspektowego podejścia. Każdy człowiek ma przecież prawo do podejmowania niezależnych decyzji dotyczących własnego ciała, do nawiązywania satysfakcjonujących związków i relacji seksualnych.

Każdy może preferować określonego rodzaju aktywności oraz podejmować różnorodne zachowania seksualne z uwzględnieniem tych preferencji. Oczywiście zakładamy tutaj spełnienie warunku, że aktywności te nie naruszają praw i wolności innych osób oraz nie stanowią dla nich zagrożenia.

„Normalne” zachowania seksualne i zgoda na seks

Co więc można nazwać normalnym zachowaniem w odniesieniu do seksualności? Według literatury prawidłowe zachowanie seksualne powinno zawierać możliwość spełnienia trzech wspomnianych wcześniej, podstawowych funkcji – biologicznej, psychologicznej i społecznej. Jest to również zachowanie, na które zostaje wyrażona dobrowolna i świadoma zgoda, a zgodę tę powinny wyrazić wszystkie osoby biorące w nim udział. Normalne to również takie, które nie stanowi zagrożenia dla życia lub zdrowia tych osób, nie utrudnia funkcjonowania psychospołecznego lub nie blokuje dalszych możliwości szeroko pojętego rozwoju.

Kluczowym pojęciem tutaj jest określenie „zgoda”. W odniesieniu do seksu zgoda oznacza świadome przyzwolenie na jakąś aktywność seksualną, a więc na wszystkie czynności i zachowania, które są związane z seksem. Mówimy tutaj o całym spektrum aktywności – od wspólnego oglądania treści o charakterze erotycznym aż po sam stosunek.

Wyrażanie zgody i otrzymywanie jej od drugiej osoby jest podstawowym warunkiem determinującym podjęcie aktywności seksualnej. Jakiekolwiek zachowanie seksualne odbywające się bez przyzwolenia drugiej osoby jest przemocą lub gwałtem.

Warto przy tym przypomnieć, że w Polsce wiek zgody wynosi 15 lat. Uznaje się więc, że osoba poniżej 15. roku życia nie jest jeszcze w stanie wyrazić w pełni świadomej zgody na seks.

Należy bezwzględnie pamiętać, że zgoda na jedną czynność nie oznacza automatycznie zgody na wszystko. Przed rozpoczęciem każdej kolejnej aktywności powinniśmy uzyskać zgodę drugiej osoby (jeśli oczywiście sami tego chcemy). Zgoda ma też to do siebie, że może zostać wycofana – w każdym momencie mamy prawo powiedzieć „nie” i zawsze należy to uszanować. Mówienie „nie” jest naturalną, normalną częścią kontaktów seksualnych 😊

Preferencje seksualne, perwersje, parafilie  – gdzie kończy się norma, a zaczyna zaburzenie?

Temat normy pojawia się niejednokrotnie w odniesieniu do preferencji seksualnych, czyli upodobania określonego typu bodźców, sposobu stymulacji, osób czy obiektów, które pobudzają daną osobę seksualnie. Możliwych rodzajów tych preferencji, związanych z nimi źródeł pobudzenia oraz sposobów realizacji jest niezliczenie dużo. Może pojawić się wtedy pytanie, czy to, że coś mnie podnieca, jest w normalne? Czy moje preferencje nie są zbyt dziwne, czy inni też tak mają, czy wszystko ze mną w porządku?

Nawiązując do tego, jakie możliwe funkcje powinno spełniać prawidłowe zachowanie seksualne – biologiczną, psychologiczną, społeczną – o zachowaniu perwersyjnym (czyli inaczej parafilnym) mówimy, kiedy spełnia ono jedynie funkcję psychologiczną, a wyklucza możliwość prokreacji i tworzenia więzi.

Należy pamiętać, że zachowanie parafilne (perwersyjne) nie jest równoznaczne z zaburzeniem parafilnym czy zaburzeniem preferencji seksualnych. O zaburzeniu mówimy dopiero w sytuacji, kiedy zainteresowania danej osoby wiążą się z wyrządzeniem krzywdy innym lub zaczynają mieć szkodliwy charakter dla niej samej lub społeczeństwa. Aktywności o takim charakterze wywołują cierpienie (a w ekstremalnych przypadkach nawet śmierć), najczęściej dotyczą bowiem osób, które nie wyraziły na nie świadomej zgody.

Rozróżnienie to jest bardzo istotne w kontekście stygmatyzacji osób mających atypowe, niestandardowe zainteresowania seksualne, ale aktywność podejmują jedynie w przypadku obopólnej zgody. W tym przypadku norma seksualna staje się pojęciem płynnym, kładącym nacisk na porozumienie pomiędzy osobami zaangażowanymi w konkretną czynność seksualną.

Zgoda i dobre samopoczucie – słowa-klucze

Pamiętajmy zatem, że normalna będzie każda aktywność seksualna, na którą ze wszystkich stron zostanie wyrażona świadoma zgoda. Zachowanie, które nikogo nie krzywdzi, jest jak najbardziej ok – nawet jeśli wydaje się, że odbiega od tego, co lubi albo robi większość ludzi.

Jeśli jednak zdarza się, że odczuwasz niepokój, jakiegoś rodzaju obawę, jeśli cierpisz z powodu swoich upodobań, rozważ konsultację ze specjalistą_tką, który_a pomoże Ci lepiej zrozumieć Twoją seksualność. To taki obszar naszego życia, któremu warto poświęcić więcej niż pięciominutową rozmowę w swojej głowie.

 

Literatura

  • Gapik, L. (2006). Funkcjonowanie seksualne w normie i patologii. Podstawy diagnostyki i terapii. Przegląd terapeutyczny1 (dostęp 2021: http://www.ptt-terapia.pl/wp-content/uploads/2011/06/Gapik_01.pdf)
  • Lew-Starowicz, Z., Przyłuska-Fiszer, A., & Stusiński, J. (2014). Normy i kontrowersje etyczne w seksuologii. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  • Lew-Starowicz, M., Lew-Starowicz, Z., Skrzypulec-Plinta, V. (2017). Seksuologia. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  • Stein, A. (2021). Nowe wychowanie seksualne. Warszawa: Wydawnictwo Mamania
  • Zubiel-Kasprowicz, M. (2019). Fenomen przekraczania tabu seksualności w kontekście norm społecznych. HETEROGLOSSIA-Studia kulturoznawczo-filologiczne, (9), s. 213-222.
  • Grupa Ponton „Chcę/Nie chcę. O zgodzie na seks.” autorstwa Aliny Synakiewicz (broszura edukacyjna; dostęp 2021: https://ponton.org.pl/wpcontent/uploads/2019/12/Chc%C4%99NieChc%C4%99OZgodzieNaSeks.pdf)
Wellbee - Sylwia Wierzbicka
Wellbee - Sylwia Wierzbicka
Sylwia Wierzbicka
Jestem psycholożką i seksuolożką. Zajmuję się indywidualnym wsparciem osób dorosłych doświadczających trudności związanych ze sferą seksualną.

Potrzebujesz terapii lub konsultacji?

+48 22 307 32 24Czynne od poniedziałku do piątku 8-21
Weekendy od 10 do 14

Jesteś w kryzysie, a sytuacja, w której się znajdujesz, zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu?

112Zadzwoń pod numer alarmowy
116 111Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży
Wellbee Sp. z o.o.
ul. Chmielna 2/31
00-020 Warszawa
Znajdziesz nas na: