Mobbing w miejscu pracy to nie tylko otwarta agresja - nieprzewidywalny, krytykujący i zastraszający szef, znęcający się nad podwładnymi – dla wielu pracowników to część ich codziennej zawodowej rzeczywistości. Jest to ewidentny mobbing, ale nie wyczerpuje listy zachowań, noszących znamiona nękania w miejscu pracy. Czym zatem jest mobbing, jakie przyjmuje formy i jak reagować, kiedy dotyka nas lub innych współpracowników?

Co to jest mobbing?

Według definicji zamieszczonej w Kodeksie Pracy mobbing polega na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, co wywołuje u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej i ma na celu poniżenie lub ośmieszenie go, izolowanie lub wyeliminowanie z zespołu. Mobbing to długotrwałe i systematyczne psychiczne, a czasem i fizyczne, nękanie lub zastraszanie jednostki w środowisku pracy. Jest to działanie zwykle wykonywane przez jedną osobę lub grupę osób wobec innej osoby, mające na celu upokorzenie, poniżenie, dyskredytację, izolację lub wykluczenie ofiary z zespołu. Mobbing może przyjmować różne formy, w tym pomówienia, krytykę, nadmierną kontrolę, nieustanne kwestionowanie czyjegoś kompetencji, nadużycie władzy, celowe przeciążanie obowiązkami lub, wręcz przeciwnie, odbieranie wszelkich zadań. Konsekwencje mobbingu są poważne i mogą prowadzić do licznych problemów zdrowotnych, w tym do zaburzeń lękowych, depresji, a nawet myśli samobójczych.

Mobbing - przykłady

Przez wiele lat za mobbing uważano przede wszystkim agresywne i obraźliwe zachowania (również przemoc fizyczną), zastraszanie, oczernianie czy zlecanie zadań mogących skutkować uszczerbkiem na zdrowiu. Wraz ze wzrostem świadomości w zakresie prawa pracy i zdrowia psychicznego za mobbing zaczęto uważać mniej oczywiste zachowania. Na podstawie wieloletnich badań na amerykańskim rynku pracy, stworzono taksonomię mobbingu, z której wynika, że mobbing to nie tylko otwarta agresja (rzucanie przedmiotami, wyzwiska, zawstydzanie w obecności innych, wyśmiewanie). Przejawia się on także w bardziej subtelnych działaniach, takich jak:

• kłamstwa,
• szerzenie plotek
• zastraszanie,
• zniechęcanie do podejmowania działań,
• uciszanie,
• nieustanne i bezzasadne wyrażanie niezadowolenia z wykonywanej pracy,
• zakłócanie wykonywania pracy,
• umniejszanie zasług,
• pomijanie,
• obwinianie za niepowodzenia,
• wysyłanie „agresywnych” wiadomości,
• wrogie nastawienie i gesty,
• gaslighting, czyli najbardziej subtelna forma manipulacji, która wywołuje dezorientację i zwątpienie w swoje umiejętności.

Mobbing może przebiegać wielokierunkowo. Najczęściej, ze względu na układ hierarchiczny większości organizacji, dający przewagę jednej stronie, nękani są podwładni. Ale mobbingu doświadczają także przełożeni i współpracownicy, koledzy i koleżanki z tych samych lub innych zespołów. Badania pokazują, że osoby nękające innych, nie zawsze wpisują się w obraz „typowego agresora” lub „krzykacza”, który otwarcie wyraża swoje poglądy. To często cisi intryganci, niepewni swoich kompetencji.

Mobbing w liczbach

Pierwsze globalne badanie doświadczeń związanych z przemocą i molestowaniem w miejscu pracy, przeprowadzone przez International Labour Organization, Lloyd's Register Foundation i Gallup, przedstawia niepokojące statystyki. Co piąta osoba na świecie doświadczyła jakiejś formy przemocy w swoim zawodowym życiu. Raport wskazuje, że wśród ofiar więcej jest kobiet i to one częściej zgłaszają nadużycia.

Te doniesienia pokrywają się z raportem UCE RESEARCH i SYNO Poland. Wynika z niego, że w okresie pandemii prawie jedna czwarta Polek doświadczyła mobbingu w pracy (sondaż nie uwzględniał mężczyzn). Rośnie także liczba skarg zgłaszanych do Państwowej Inspekcji Pracy, choć nadal liczby są stosunkowo niewielkie - w 2021 roku wpłynęło ich prawie 2,8 tys. Dane nie uwzględniają zgłoszeń wewnątrzzakładowych i postępowań sądowych i z pewnością nie oddają skali zjawiska. Niestety, w Polsce zjawisko mobbingu nie jest w pełni zbadane, chociaż niesie ze sobą poważne konsekwencje.

Koszty nękania w miejscu pracy

Dla osób doświadczających mobbingu, konsekwencje mogą być bardzo poważne i dotykają prawie każdego aspektu ich życia:
Zdrowia fizycznego, powodując choroby, wypalenie zawodowe, niezdolność do wykonywania pracy, utratę wagi etc.
Zdrowia psychicznego, wpędzając w lęk, depresję, zespół stresu pourazowego, bezsenność, utratę pewności siebie, a nawet myśli samobójcze (niestety znamy udokumentowane przypadki samobójstw z powodu mobbingu),
Sytuacji zawodowej, w tym utratę reputacji, zaufania i kontaktów zawodowych,
Sytuacji finansowej – utratę pracy.

Mobbing powoduje, że ofiara czuje się bezsilna, bo często nie może sobie pozwolić na rezygnację z pracy.

Jak widać, dla osoby nękanej, koszty mogą być ogromne, ale specjaliści podkreślają, że na mobbingu tracą także pracodawcy. Prof. Ludmila N. Praslowa z Workplace Bullying Institute wylicza, że jest to przede wszystkim utrata produktywności pracownika i niskie morale, co przekłada się na większą liczbę nieobecności (także z powodu leczenia), koszty ponownej rekrutacji oraz utratę talentów i reputacji. To wszystko wpływa na niższe przychody.

Jak reagować na mobbing w pracy?

Bycie ofiarą nękania wywołuje duży stres, który może prowadzić do niezamierzonych działań. Biologiczną reakcją w takiej sytuacji jest zazwyczaj chęć walki, ucieczki lub zamrożenie. W praktyce oznacza to, że ofiara lub świadek wycofują się, unikając konfrontacji za wszelką cenę (uciekają), działają pochopnie bez przemyślenia (walczą) lub zastygają, a nawet próbują się przypodobać oprawcy.

Prof. Praslowa radzi, aby w pierwszej kolejności zająć się sobą i swoim zdrowiem psychicznym: ugruntowaniem pewności siebie, która nie pozwoli wstydowi zawładnąć naszym zachowaniem. Dla większości osób poradzenie sobie w pojedynkę jest zbyt dużym wyzwaniem. Konieczne jest więc wsparcie terapeutyczne już od momentu, kiedy ofiara zaobserwuje pierwsze niepokojące zachowania. Tylko wzmocniona psychicznie osoba będzie gotowa na przeciwstawienie się mobberowi, wychodząc poza swoje poczucie wstydu i lęku. Jak to zrobić?

Jak przeciwstawić się osobie, która nas nęka?

Psycholodzy podkreślają, że najgorszym sposobem radzenia sobie z mobbingiem jest bierność i milczenie. To one prowadzą do poczucia bezsilności, jeszcze większej izolacji i osłabiają pewność siebie. W większości sytuacji osoby nękane mogą wyjść z sytuacji obronną ręką, jeśli znajdą w sobie odwagę na:

• dokumentowanie wszelkich przejawów nękania (maili, sms-ów, screeny dat i godzin połączeń telefonicznych etc.),
• zgłaszanie wszystkich incydentów do HR lub przełożonego (lub przełożonego wyższego szczebla) lub, jeśli zajdzie potrzeba, instytucji zewnętrznych (sąd, Państwowy Inspekcja Pracy),
• konfrontację z agresorem, najlepiej w obecności świadków.

Warto na bieżąco spisywać wszelkie przejawy mobbingu, wraz z towarzyszącymi emocjami. Takie działanie odgrywa podwójną rolę. Z jednej strony pomaga uporządkować myśli i ostudzić emocje. Z drugiej – takie zapiski stanowią kolejny dowód na nieetyczne działania sprawcy.

Świadkowie mobbingu powinni także reagować – udzielając wsparcia osobie nękanej, przeciwstawiając się sprawcy i zgłaszając nieprawidłowe zachowania odpowiednim osobom w organizacji.

Otwarte mówienie o mobbingu, jest jedną z kluczowych kwestii przeciwdziałania i radzenia sobie w obliczu tej formy przemocy. Działania pracodawców, takie jak szkolenia czy wdrożenie polityki antymobbingowej, przyczynią się do wzrostu świadomości i wyczulenia na przejawy znęcania się, tylko jeśli będą systematyczne i kompleksowe. Pracownicy muszą nauczyć się wykrywać ukryte wzorce, ale także mieć poczucie bezpieczeństwa, że jako ofiary mobbingu, otrzymają odpowiednie wsparcie.